بیماری های مشترک انسان و دام و راه های پیشگیری از آن ها

از دیرباز انسان ها با نگهداری و رام کردن حیوانات از آن ها بهره می بردند. از آن ها تغذیه کرده، برای کشاورزی، حمل و نقل، نگهبانی بهره برداگه و یا برخی افراد نیز از آنها به عنوان همدم استفاده می کنند. 

هر موجود زنده ای در طول حیات خود دچار بیماری هایی می گردد. برخی بیماری ها بین انسان و حیوانات مشترک هستند که گاهی به طور مستقیم به انسان سرایت می کنند و گاهی از طریق حشرات و بندپایان ناقل مانند بیماری طاعون و یا از طریق منابع آب مشترک منتقل می گردد. این بیماری ها علاوه بر آسیب های بهداشتی مشترک باعث آسیب های اقتصادی مثلا کاهش جمعیت دام می شوند.

بیماری های مشترک انسان و دام را در اصطلاح زئونوز می گویند. حدود 60 درصد بیماری هایی که انسان را درگیر می کند زئونوز هستند. همه ی افراد جامعه به خصوص کسانی که به طور مداوم با حیوانات و محصولات دامی در ارتباط هستند مانند دامداران، قصابان، کارکنان کشتارگاه ها، روستاییان و کشاورزان در معرض خطر ابتلا به این بیماری ها هستند.

طبق آمار سازمان جهانی بهداشت 25 درصد از مرگ میر ها در جهان به علت بیماری های زئونوز می باشد.

تعداد این بیماری ها بسیار زیاد است که ما در این مطلب مهم ترین آن ها در ایران و همچنین حیوانات و دام هایی که این بیماری ها را منتقل می کنند را مورد بررسی قرار می دهیم.

یکی از این حیوانات شهری که به عنوان حیوان خانگی نگهداری می‌شود و توانایی انتقال بیماری به انسان را دارد گربه‌ها هستند. متاسفانه رعایت نکردن موازین بهداشتی نظیر دفع نامناسب پسماندهای غذایی و دلسوزی های بی مورد مبنی بر غذا دادن به گربه‌ها، علاوه بر آلوده نمودن چهره شهر، محیط زیست و به خطر انداختن سلامت همشهریان باعث تغییر عادت غذایی گربه‌ها و از بین رفتن غریزه‌های حیوان برای یافتن غذا و شکار می شود.

بیماری چنگ گربه یا بیماری خراش گربه (CSD) یکی از این بیماری هایی است که توسط یک باکتری به نام Bartonella henselae بوجود می‌آید و ممکن است در بزاق گربه‌های آلوده و درون کک‌های گربه باشد. این عفونت باکتریایی معمولا از طریق چنگ و خراش گربه به انسان یا اینکه یک گربه زخم‌های باز فردی را لیس بزند، منتقل شود. این بیماری بین گربه از طریق کک های آلوده از یک گربه به گربه دیگر منتقل شده و در انسان ها بیش تر از طریق ایجاد خارش توسط گربه ایجاد می گردد. علائم بیماری معمول با یک تورم یا یک تاول در محل گاز یا خراش افراد مبتلا به CSD ایجاد می‌شود. غدد لنفاوی در ناحیه زخم ممکن است متورم و دردناک باشند و فرد دچار تب، سردرد، درد عضلات و مفاصل، خستگی و کمبود اشتها شود. افراد بزرگسال با سیستم ایمنی سالم، به طور کلی بدون اثرات پایدار بهبود می‌یابند اما ممکن است چند ماه طول بکشد تا این بیماری به طور کامل از بین برود. افراد مبتلا به ضعف سیستم ایمنی ممکن است عواقب شدیدتری از جمله عفونت چشم، مغز و قلب داشته باشند.

بیماری Pasteurella multocida نوعی باکتری است که در دهان ۷۰ تا ۹۰ درصد گربه‌های خیابانی یافت می‌شود و اگر گربه‌ای که آلوده به این بیماری است، فردی را گاز بگیرد، ۵۰ تا ۸۰ درصد احتمال دارد فرد مبتلا به این بیماری مبتلا شود، گزش گربه آلوده به این باکتری، می‌تواند در عرض ۲۴ تا ۴۸ ساعت باعث درد، تورم و قرمزی در محل زخم شود. در موارد نادر نیز ممکن است عوارض جدی مانند گسترش باکتری‌ها از طریق جریان خون و عفونت دریچه‌های قلب، اتفاق بیفتد.

درماتوفیتوزیس (کچلی یا قارچ پوستی) یک عفونت پوستی است که توسط گروهی از قارچ‌ها (قارچ میکروسپوروم کانیس) بوجود می‌آیند و اغلب گربه‌ها این بیماری را از یگدیگر می‌گیرند. در گربه‌ها، این قارچ‌ها معمولا به صورت یک ضایعه خشک، خاکستری و زبر بر روی پوست ظاهر و در انسان، اغلب به عنوان یک ضایعه گرد، قرمز و خارش‌دار دیده می‌شود.

این ضایعات ممکن است در مکان‌های مختلفی از قبیل پوست سر، پاها، کشاله ران یا ریش‌ها دیده شود. این بیماری از طریق تماس با پوست یا خز حیوانات آلوده، به طور مستقیم یا از محیط آلوده منتقل می‌شود. گربه‌های آلوده به طور مداوم اسپور (هاگ) قارچ را از پوست و خز خود رها می‌کنند. ریشه کن کردن این اسپورها از خانه، که هنوز هم قادر به ایجاد عفونت برای چندین ماه هستند، کاری دشوار است. کودکان در معرض خطر بالای ابتلا به این عفونت هستند. ابتدا باید گربه خانگی درمان شده و پس از بهبودی محیط خانه و لوازم منزل را کاملا تمیز و ضد عفونی کنید.

کرم‌های لوله‌ای از انگل‌های رایج در گربه‌ها هستند که امکان انتقال آنها به انسان‌ها نیز وجود دارد. تخمِ کرم‌های لوله‌ای در مدفوع گربه‌های آلوده وجود دارد و چنانچه چیزی به این مدفوع آلوده شود و سپس توسط انسان خورده شود، به انسان منتقل خواهد شد. این تخم‌ها در بدن به کرم تبدیل شده و می‌توانند به مغز، کبد، چشم و ریه‌ی انسان منتقل شوند. اگر کرم‌ها به چشم‌های انسان حمله کنند، احتمال نابینایی همیشگی فرد وجود دارد، خطر آلودگی به این کرم‌ها در کودکان به مراتب بیشتر است؛ زیرا احتمال اینکه کودکان چیزهای آلوده به مدفوع گربه را به دهان‌شان بزنند، بیشتر است. بنابراین، باید مراقب بود که مدفوع گربه‌ها در تماس با اشیای خانه قرار نگیرد و کودکان پس از دست‌زدن به چیزهای مختلف دست‌شان را بشویند.

دیگر بیماری شایع ای که از سگ و گربه های ولگرد به انسان منتقل می شود بیماری ویروسی هاری می باشد که در نتیجه گاز کرفتن توسط حیوان آلوده صورت می گیرد.

دام و طیور علارغم فوایدی که در تغذیه و کشاورزی برای انسان دارند باعث انتقال برخی بیماری ها به انسان می شوند که شایع ترین آن ها حصبه، تب مالت و بیماری نیوکاسل می باشد.

حصبه یا سالمونلوزیس که به آن تب روده ای نیز می گویند و جزء بیماری های منتقله از غذا می باشد و بوسیله تغذیه انسان از انواع گوشت های سفید و قرمز و تخم مرغ منتقل می گردد. همچنین مدفوع گربه را باید عامل انتقال بیماری سالمونلازیس دانست زیرا باکتری سالمونلا در مدفوع گربه‌های آلوده یافت می‌شود و می‌تواند منجر به مسمومیت غذایی شود. این بیماری می‌تواند از طریق تماس با مدفوع گربه خانگی شما انتقال یابد.

تب مالت توسط بروسلا از شیر نشخوار کنندگان به انسان منتقل می گردد که علائم خود را در دام با سقط جنین یا نوزاد نارس نشان می دهد و علائم آن در انسان تب و لرز، خستگی، تعریق، سردرد، درد مفاصل وکمر، بی اشتهايي، کاهش، وزن، يبوست، گلودرد و سرفه خشک  می باشد. دوره کمون این بیماری بین یک تا سه عفته است.

دام های بیمار همچنین تک یاخته ها و کرم های انگلی نماتد و ترماتد ها را مانندToxoplasmosis ،Trichinellosis ، Cysticercosis ، Taeniasis ، Giardiosis ، Cryptosporidiosis به انسان انتقال می دهند.

بیماری دیگری که از دام ها به انسان منتقل می شود فاسیولیازیس است که یک بیماری انگلی مشترک بین انسان و نشخوار کنندگان می باشد که از طریق حلزون به میزبان نهایی منتقل و باعث ایجاد کیست در کبد می شود که علائم آن شامل تب گاهی همراه با لرز و عرق شبانه، دردهای شدید شکمی و ... می باشد.

تخم انگل از طریق مدفوع آلوده رها شده حیوانات در آب توسط حلزون که میزبان واسط (ناقل بیماری) می باشد به انسان و سایر دام ها منتقل می شود. این بیماری در شمال  ایران به خصوص اواخر زمستان و فصل بهار که به علت بارندگی حلزون ها افزایش پیدا می کنند شیوع این بیماری نیز افزایش پیدا می کند. تشخیص این بیماری از طریق مشاهده میکروسکوپی مدفوع افراد مشکوک برای یافتن تخم امکان پذیر است. استفاده از داروهای ضد انگل انسانی برای انسان و ضد انگل دامی برای نشخوارکنندگان  برای درمان این بیماری به کار گرفته می شود.

تب کریمه کنگو (CCHF) یک بیماری خونریزی دهنده تب دار حاد است که بوسیله کنه یا تماس با خون یا ترشحات یا لاشه دام و انسان آلوده منتقل می شود، این بیماری در فصل‌های گرم سال از اواخر فروردین تا اواخر شهریور (زمان رشد و تکثیر کنه‌ها) شیوع می‌یابد. ویروس کریمه کنگو در بدن کنه تکثیر می‌شود و از طریق گزش و خونخواری به حیوانات اهلی و وحشی و به طور کلی مهره داران منتقل می­ شود. به عبارتی تعدادی از حیوانات اهلی و وحشی مانند گاو، بز، گوسفند، خرگوش صحرایی و جوجه‌ تیغی ویروس را در بدن خود نگهداری و تکثیر می ­کنند اما انواع پرندگان به جز شتر مرغ، در برابر این بیماری مقاوم هستند یعنی ویروس در داخل خون آنها به گردش در می­ آید اما باعث بیماری و مرگ حیوان نمی­ شود. لذا خون این حیوانات برای انسان آلوده کننده است و از طرف دیگر انسان می­تواند در اثر گزش کنه­ های آلوده نیز مبتلا شود و خون و ترشحات بدن انسان آلوده که بیمار می­ شود نیز برای افراد دیگر آلوده کننده خواهد بود.

سالک روستایی هم انگلی به نام لیشمانیا ماژور (L.major) است که توسط پشه خاکی نیمه وحشی به نام فلبوتوموس پاپاتاسی (Phelebotomus papatasi) از موش‌های صحرایی به انسان منتقل می‌شود.

يکي از مهم ترين پاتوژن هاي ميکروبی که به ويژه در کودکان و سالمندان منجر به گاستروانتريت حاد می شود، آئروموناس هيدروفيلا مي باشد. انتقال اين باکتری بيشتر، از طريق آب و مواد غذايي با منشاء دامی صورت می گيرد. بیماری دیگری که بین انسان و حیوانات وحشی و اهلی مشترک است تب شالیزار می باشد که یک بیماری باکتریایی است که از طریق ادرار حیوانات آلوده به انسان منتقل شده و علائمی شبیه به کرونا دارد و مورد دیگر کیست هیداتیک است که توسط نوزاده انگل اکینوکوکوس گرانولوزوس در روده انسان، دام و سگ ایجاد می شود، تخم این انگل در خاک است و در صورت بلع مستقیم به روده میزبان انتقال پیدا می کند.

برای پیشگیری از این بیماری ها باید از سالم بودن آب مصرفی اطمینان حاصل کنیم. همه تلاش خود را به منظور فراهم نمودن آب آشامیدنی سالم برای خانواده و حیوانات انجام دهیم. چاه ها باید به درستی ساخته شوند تا در برابر آلودگی ایمن باشند. ضمن اینکه ضایعات و زباله ها به روش های درست دفع کنیم چرا که بسیاری از بیماری ها از طریق مدفوع حیوانات آلوده که به داخل آب نشت می­ کنند یا از بدن حیوانات مرده ای که بدرستی بدن آنها دفع نشده است ایجاد می­ شوند.

برای کنترل حیوانات ولگرد شهری مانند سگ و گربه باید اقداماتی نظیر زنده گیری، عقیم سازی این حیوانات در اولویت مراجع ذیصلاح باشد و نسبت به درمان، سمپاشی و ضدعفونی مراکز نگهداری آنها به منظور  کنترل اکتو پارازیت هایشان ناقلین که عامل انتقال این بیماری ها هستند، توجه ویژه گردد.

دامداران و افرادی که حیوان خانگی نگهداری می کنند، حیوانات را جهت معاینات دوره ای بصورت مرتب نزد دامپزشک مربوطه ببرید.

پس از دست زدن به هر حیوانی حتی واکسینه شده دست های خود را با آب و صابون کاملا شسته و ضدعفونی کنید.

عدم کنترل سلامت دام همواره علاوه بر وارد آوردن زیان های سنگین اقتصادی که به تولیدکنندگان و عرضه کنندگان، سبب گسترش انواع بیماری های مشترک بین انسان و دام می گردد لذا توصیه می شود برای تهیه گوشت و فراورده های دامی از مراکز دارای مجوز و استاندارد و تحت نظر دامپزشکی خرید شود تا از ابتلاء به بیماری ها در امان باشید.

همچنین توصیه می گردد در خوابگاه های کارگری در استان ها و شهرستان های صنعتی کشور مانند: استان های خوزستان، بندرعباس ،کرمان و ... و شهرستان های نظیر عسلویه که محل تردد و اسکان کارگران بویژه کارگران روستایی و دام دار می باشد، می بایست حتما قبل از ورود افراد به کمپ ها از نظر عدم ناقل بودن به بندپایان انگلی مشترک انسان و دام مانند کک و کنه باید اطمینان حاصل گردد.

شرکت ورسا صنعت سبز به منظور کنترل و جلوگیری از شیوع این بیماری ها، کلیه اقدامات مرتبط با کنترل آفات (مبارزه با ناقلین) نظیر سم پاشی، زنده گیری و ... را انجام می دهد.