جوندگان چه دردسرهایی برای ما دارند؟!

جوندگان از نوع موذی چه دردسرهایی برای خانه و خانواده ما دارند؟!

ما و خانه ای که در آن روزهایمان را می­گذرانیم ممکن است در معرض خطرهای زیادی قرار داشته باشیم. فرض کنید در گوشه کنار خانه تان ممکن است موجوداتی وجود داشته باشند که منتظرند از حواس پرتی شما استفاده کنند و هر چیز قابل جویدنی را که در اختیار آن ها قرار می­دهید را مصرف کنند.

_{Meriones genus} 

 جوندگان همان طور که از اسمشان مشخص است پستاندارانی کوچک تا متوسط هستند که هر چیزی را که قابل جویدن باشد را با یک جفت دندان مخصوص عجیب و غریب خود که به طور مداوم در هر یک از فک های بالا و پایینشان در حال رشد هستند می­جوند. این دندان ها باید برای خسارت های شدیدی که به ساختار دانه ها، بذرها، میوه ها، محصولات زراعی و حتی سیم های کار شده در خانه وارد می­کنند بسیار تیز و برنده باشند. 

_{نمایی از دندان های جلویی نوعی جونده}

این موجودات بزرگترین راسته پستانداران زنده هستند که تقریبا 42% از تنوع زیستی جهانی پستانداران را تشکیل می­دهند. این موجودات با 2277 گونه که در 33 خانواده شناخته شده اند و به جز قطب شمال و بعضی از جزایر در سراسر جهان یافت می­شوند. 

ما این جوندگان را به طور کلی به چه شکلی می­شناسیم؟ ما سنجاب ها را با همین ویژگی هایی که گفته شد حداقل اگر در فضای جنگلی رفته باشیم می­توانیم تشخیص دهیم. به جز این جونده، در ایران حدود 79 گونه جونده شناسایی شده است که در بین آنها، جوندگانی مانند موش ها، رت ها و همستر ها وجود دارند که حتی برای یک بار هم که شده ما این جوندگان را در سطح شهر و یا محلی که در آنجا زندگی می­کنیم دیده ایم. اما به طور کلی ما همه ی این جوندگان را با یک اسم می­شناسیم و آن هم "موش ها" هستند.

خوب است بدانید موش ها با توجه به همزیستی و پراکندگی که سال های سال( بیش از 1500 سال) با انسان ها دارند آنها را به یکی از موفق ترین پستانداران کره زمین تبدیل کرده است. اما گاهی اوقات این همزیستی ممکن است به ضرر ما تمام شود. موش ها طبیعت بسیار کنجکاوی دارند. آنها زباله های باز و انواع غذاها از جمله دانه های روغنی­، آجیل، غلات، گوشت، میوه و هر چیزی که شما برای آنها باقی بگذارید را دوست دارند و می­خورند. همچنین  این جوندگان موذی دارای قدرت بینایی ضعیف و بویایی عالی هستند. اگر شما یکی از آنها را در هنگام شب ببینید مطمئن باشید تعداد دیگری هم هستند که شما هنوز آنها را ندیده اید.

 به طور کلی جوندگان دارای چرخه زندگی کوتاه  اما با پتانسیل بالای زادآوری هستند. در مورد موش ها طی مطالعه ای در سال 2001، 20 موش در یک فضای باز با غذای فراوان و آب قرار داده شد که طی هشت ماه جمعیت این موش ها به 2000 موش رسید. تصور این که این موش ها با این پتانسیل زاداوری در سطح شهر حضور یابند به راستی وحشتناک است! اما همین توانایی ها و سازگاری عجیب آنها با محیط زندگی انسان ها، باعث شده که این جوندگان موفقیت های بسیاری را برای بقا در جهان در کنار انسان به دست بیاورند. 

تولید مثل بالا، فراهم کردن شرایط غذایی برای آنها همه باعث می­شود ما نشانه هایی از آنها را در اطراف خود ببینیم. هر موش در هر روز بیش از 50 تا 100 فضله یا مدفوع آبکی به صورت دانه ای از خود به جای می­گذارد. با یک حساب سر انگشتی می­توان دریافت که یک خانواده 10 نفره از موش ها که در یک سطل غذایی زندگی می­کنند بیش از 5000 عدد از این دانه های فضله را در هفته ایجاد می­کند. این مدفوع ها آلوده کننده های موادغذایی هستند. بنابراین موش ها ممکن است آلودگی ها را از طریق تغذیه، مدفوع و ادرار سریع گسترش دهند.

در ایران از بین تمام گونه های جوندگان، موش های خانگی (Mus musculus)  و رت ها (که کمی از موش ها بزرگ تر هستند)، مانند موش نروژی (Rattus norvegicus) و موش سقف (R. rattus) با توجه به اینکه زیستگاه های مختلفی را نسبت به گونه های دیگر اشغال می­کنند و در شهرهای بزرگ از جمله تهران مشکلات قابل توجهی را ایجاد می­کنند بسیار مورد توجه قرار می­گیرند 

موش ها به چه مکان هایی چه خسارت هایی وارد می­کنند  و می­توانند چه چیزهایی را بخورند؟!

_{خسارت جوندگان به کابل برق}

این موش ها با توجه به جمعیت خود به مکان هایی مانند داروخانه ها، انبارهای موادغذایی، آشپزخانه ها، سیستم فاضلاب، انبارهای پارچه، اتاق های بایگانی، لوله های آب کابل برق ها و بخش های مختلف بیمارستان ها و مراکز مراقبت های بهداشتی خسارت هایی را وارد می­کنند. هچنین جویدن کابل های برق و عایق و سایر مصالح ساختمانی باعث ایجاد هزینه های گزافی می­شود و ممکن است شرایط خطرناکی را برای انسان ها ایجاد کند. در بسیاری مواقع ممکن است این خسارت ها به تجهیزات حساسی که برای نجات زندگی در بیمارستان ها قرار دارند وارد ­شود. در آمریکا موش ها سالانه به استثنای هزینه های سلامت، 19000000000 دلار به اقتصاد این کشور ضرر می­رسانند.همچنین به عنوان مثال در حوادث بزرگ مانند احتمال وقوع زلزله در تهران ، موش ها سومین عامل مرگ‌ومیر پس از زلزله و آتش سوزی ‌می باشند. بعضی از گونه های موش ها طیف وسیعی از مواد را می­خورند. گونه هایی که می­توانند از دانه، میوه، گل و همچنین از قارچ های خوراکی تغذیه کنند. بعضی از این جوندگان می­توانند حشراتی مانند کرم، هزارپا، جیرجیرک و حتی حلزون ها را بخورند.

_{Mus musculus}

به عنوان مثال تخمین زده شده که مقادیر قابل توجهی از غذاهای ذخیره شده از طریق مصرف و آلودگی هایی که موش های خانگی برای موادغذایی و خوراکی ها ایجاد می­کنند از بین می­رود. این موش ها در ساختمان ها با ایجاد سرو صدا و بو ناخوشایند باعث مزاحمت های زیادی در منازل انسان ها می­شوند. در سال 1994 این موش ها باجویدن سیم های برق خانه ها باعث رخ دادن آتش سوزی و ایجاد خسارت های قابل توجهی شدند. عادت تغذیه‌ای موش‌های فاضلاب و متاسفانه تعداد بالای جمعیت آنها یک بحران بسیار جدی است. 

_{تصویری از نر و ماده موش های خانگی Mus musculus}

 موش های خانگی در سراسر جهان پراکنده بوده و به عنوان بی شمارترین و گسترده ترین گونه پستانداران زنده بعد از انسان ها شناخته می­شوند. موش های خانگی جوندگانی باریک که به رنگ خاکستری مایل به قهوه ای هستند. یک موش  ماده می­تواند هر سال 5 تا 10 بار زایمان کند که در هر زایمان5 تا 6 نوزاد به وجود آورد. این نوزادان حدود سه هفته بعد به یک موش بالغ تبدیل شده و می­تواند مانند مادر خود تولید مثل کند. این موش ها عمری کوتاه داشته که کمتر یک سال به طول می­انجامد.

_{Rattus norvegicus}

یکی دیگر از موش هایی که برای انسان به خصوص در سطح شهر ایجاد دردسر می­کند موش های نروژی هستند. موش های نروژی (Rattus norvegicus) که به موش قهوه ای، موش صحرایی، موش انبار و یا موش فاضلاب معروف هستند دارای بدنی کشیده و قهوه ای تیره تا روشن هستند. ناحیه شکمی این موش ها به رنگ زرد کم رنگ تا خاکستری دیده می­شود. این موش ها دارای دمی باریک که فلس مانند است هستند. موش های نروژی نسبت به موش های خانگی بسیار بزرگ تر بوده و وزن یک موش نروژی بالغ به 200- 500 گرم می­رسد. بسته به شرایط موش های ماده در طول سال 4 تا شش بار بارور می­شوند که در طی آن 6 تا 12 نوزاد را می­توانند به دنیا بیاورند. 

_{Rattus norvegicus}

تراکم بالای موش های نروژی در سطح شهر ممکن است به پل ها، ریل های راه آهن ها، سازه های هیدرولیکی صدمه وارد کند و حتی باعث شل شدن خاک شود. جمعیت این موش ها در مناطق شهری ای که از نظر بهداشتی ضعیف بوده و با تجمع زباله در سطح شهر مواجه هستند رو به افزایش رفته و با حفاری هایی که برای زیستگاه خود انجام می­دهند باعث تخریب ساختار ساختمان ها، لوله ها و سیم کشی ها می­شوند. 

راه های ورود این جانوران به داخل ساختمان ها زیاد است. موش‌های فاضلاب شناگران ماهری هستند و توانایی شنا کردن در مسافت‌های طولانی را دارند. به همین دلیل از راه فاضلاب شهری یا جوی‌ها وارد سیستم فاضلاب داخلی ساختمان‌ ها می شوند. همچنین از طریق سرویس‌های بهداشتی ایرانی یا فرنگی وارد طبقات بالایی نیز می شوند.

در بعضی از مواقع ممکن است موش هایی را در سقف های کاذبی که امروزه در ساختمان ها نصب کرده ایم مشاهده کنیم. این موش ها از هر ارتفاعی بالا می­روند و می­توانند از سقف ها وارد خانه شده و مشکلاتی را برای ما ایجاد کند.

_{Rattus rattus}

موش پشت بام و یا سقف (Rattus rattus) به رنگ قرمز مایل به قهوه ای، قهوه ای، خاکستری یا سیاه و در قسمت شکم به رنگ سفید است. طول دم آنها حدود 27 میلی متر بلندتر است. موش های بزرگ بالغ سقف 150 تا250 گرم وزن دارند. در بعضی از مواقع این موش ها به لانه پرندگانی که به تازگی تخم گذاشته اند حمله کرده و تخم های آنها را می­خورند. این موش ها همچنین تهدیدهای اساسی برای گیاهان بومی منطقه با برداشتن بذر آنها هستند. البته در مقابل این موش ها باعث پراکندگی بذرهای گیاهان غیربومی هم می­شوند که این به نوبه خود در منطقه می­تواند ایجاد مشکل کند. 

جدای خسارات فیزیکی جوندگان موذی چه مشکلات دیگری می­تواند ایجاد شود؟!

علاوه بر خسارت هایی که اشاره شد جوندگان به دلیل بیماری هایی که با انتقال مجموعه وسیعی از عوامل بیماری زا برای انسان ها و حیوانات اهلی ایجاد می­کنند بسیار خطرناک هستند . جوندگان می­توانند سلامت عموم مردم را به عنوان منبع و ناقل 60 نوع بیماری از جمله طاعون، سالمونلوز، لیشمانیوز، لپتوسپیروز و غیره که به طور مستقیم و غیرمستقیم به انسان ها انتقال می­دهند تهدید ­کنند. جوندگان در ایران از نظر پزشکی بسیار مهم هستند. به عنوان مثال در گذشته استان خراسان شمالی به عنوان محدوده شرقی بیماری همه گیر طاعون ایران شناخته می­شد. 

این استان همچنان به عنوان یکی از از کانون های لیشمانیوز جلدی در ایران است که توسط جوندگان منتقل می­شود. به دلیل همسایه بودن با کشورهایی مانند افغانستان و ترکمنستان که به عنوان کشورهای بومی بعضی از بیماری های مشترک بین انسان و جوندگان بوده و به دلیل خدمات درمانی ضعیف می­توانند بیماری های عفونی را از طریق حمل و نقل مسافران، پناهندگان به کشور ما وارد کنند. همانطور که گفته شده بیماری های ناشی از جوندگان به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم به انسان و حیوانات اهلی منتقل می­شوند. 

بعضی از جوندگان می­توانند دام ها را آلوده کنند و قبل از این که انسان ها متوجه شوند از گوشت آنها مصرف کنند و به بیماری دچار شوند. از میان 70 بیماری شناخته شده جوندگان 34 مورد از ایران گزارش شده است که از این تعداد 50% انگل، 38% باکتری و 12% ویروس ها عامل این بیماری ها بوده اند. 

پس می­توان به راحتی دریافت که جوندگان با توجه به اینکه می­توانند باعث جابه جایی عوامل بیماری زا شوند، چقدر برای انسان دردسر ساز هستند.

_{کک موش Xenopsylla cheopis}

موش ها علاوه بر اینکه خودشان از نظر بیماری هایی که ایجاد می­کنند دردسرساز هستند، موجودات ریز خطرناک دیگری را هم با خود به هر جایی حمل می­کنند. این موجودات ریز  ممکن است کنه ها، شپش ها و یا کک ها باشند. از مهم ترین آنها می­توان به کک ها اشاره کرد. که از خون تغذیه می­کنند و در مو، پرز و خز حضور دارند می­توانند بسیار مشکل ساز شوند. کک موش (Xenopsylla cheopis) ،ناقل اصلی بیماری های طاعون و تیفوس در بسیاری از مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان است. 

 هر چند این کک ها درموش های خانگی شایع هستند اما می­توانند از سگ،گربه، مرغ و سایر میزبان ها به خصوص اگر موش ها کمیاب شوند از انسان ها تغذیه کنند.

کنه ها مانند کک ها می­توانند توسط موش ها به هر جایی منتقل شوند. آنها می­توانند بیماری هایی از قبیل لایم را به انسان منتقل کنند. کنه ها می­توانند با نیش خود عوامل بیماری زا را که باعث ایجاد بیماری هایی مانند لایم می­شوند رابه راحتی به انسان انتقال دهند.

_{علایم بیماری لایم  Lyme borreliosis                                                                                 کنه ماده Ixodes Ricinus}

بجز بیماری طاعون که فقط از مناطق غربی ایران و بیماری شیستوزومیازیس که از منطقه جنوب غرب ایران گزارش شده است بقیه بیماری ها در مناطق مختلف ایران دیده شده است. از کل بیماری های گزارش شده بیماری هایی مانند طاعون، اشرشیا، سالمونلوز به طور مکرر در ایران گزارش شده است.

در این بین به دلیل این که موش های نروژی 16 بیماری، موش خانگی 14 بیماری و موش سقف 13 بیماری را به انسان منتقل می­کند در جوامعی که انسان ها در آنها حضور دارند از اهمیت بسیاری برخوردار هستند. همانگونه که مشخص است، این سه موش ظاهرا رتبه های اول تا سوم را در زمینه بیماری زایی و اهمیت در ایران را دارا هستند.

موش های نروژی در شهرها به راحتی پرسه می­زنند و زیستگاه های وسیعی را در شهر از آن خود کرده اند. این موش ها با توجه به بررسی ها،  از 100% موارد آزمایش شده 76% از آن ها حداقل به یک بیماری انگلی مبتلا هستند و می­توانند باعث بیماری های مختلفی در انسان ها شوند. 

موش های سقفی به خاطر نقش خود در گسترش بیماری طاعون، به "مرگ سیاه" مشهور هستند. در حالی که موش های سقف امروزه به ندرت بیماری طاعون را منتقل می­کنند. در مقابل آنها باکتری های دیگری را مانند لپتوسپیروز و انواع مختلفی از نماتدها که به عنوان عوامل بیماری زا هستند را به انسان منتقل کرده و باعث عفونت مغز و ایجاد سردرد های شدید تا کما و مرگ می ­شود. در ایران گزارشاتی مبنی بر اینکه جوندگان نقش مهمی در نگهداری و استقرار گونه های لیشمانیا دارند وجود دارد.

ما چه بخواهیم یا نخواهیم با موش ها رو به رو می­شویم. این رو به رو شدن ممکن است در زیر زمین خانه، سقف، دیوار، لوله های فاضلاب باشد و یا ممکن است در سطح شهر در اماکن عموم مانند فروشگاه ها و یا حتی بیمارستان ها و مراکز بهداشتی باشد. در هر صورت امکان اینکه این موجودات برای ما دردسر درست کنند بسیار زیاد است. 

پس باید برای کنترل این موش های به نسبت خطرناک چه کرد؟

مدیریت جوندگان بطور معمول در سراسر جهان بخصوص در داخل و اطراف ساختمان ها و در مناطق کشاورزی رواج دارد. در بیشتر کشورها از محصولات مختلفی از جمله تله ، دستگاه های دفع کننده و طعمه های حاوی مواد جونده کش ها برای جوندگان خانگی و صنعتی به بازار عرضه شده است.

برای خلاص شدن از شر جوندگان از روش های ایمن و مقرون به صرفه استفاده می­شود.

در وهله اول راه حلی که ممکن است بسیار موثر واقع شود بیرون نگه داشتن جوندگان است. اقداماتی مانند آب بندی نقاط ورودی ساختمان به شما کمک می­کند تا از حمله جوندگان به طور کامل جلوگیری شود. 

برای جلوگیری از ورود جوندگان به خانه یا محل کار، نقاط ورودی را با توری های فلزی مهر و موم کنید.

حدالمکان مواد غذایی غیر قابل فاسد شدن را در ظروف در بسته نگه دارید.

میوه ها یا سبزیجات را در ظروف باز خارج از یخچال قرار ندهید.

درپوش سطل زباله خانه را حتما ببندید.

سوراخ های نزدیک کابینت ها و اطراف سینک ظرفشویی یا درهای منتهی به فضای باز خانه را تا جایی که ممکن است ببندید. 

پیچک نکارید! با کاشتن پیچک پناهگاه و منبع غذایی جوندگان را فراهم می­کنید. پیچک روی دیوار می­تواند نردبانی برای موش ها باشد تا به پنجره ها و اتاق های زیر شیروانی به راحتی دسترسی پیدا کنند.

توده های کمپوست و کود هایی که در باغچه های خود استفاده می­کنید را دور از سازه های اصلی نگه دارید.

از داشتن خانه های پرنده در حیاط و یا باغچه خود خودداری کنید چون منبع غذایی مناسبی را برای موش ها و جوندگان دیگر فراهم می­ کنید.

از سطل زباله های پلاستیکی مربوط به شهرداری استفاده کنید و اگر ترک خورده و درب آن مشکل داشت حتما با اداره بهداشت تماس بگیرید تا آن را با یک سطل زباله سالم تعویض کنند.

نشانه های حضور جوندگان: در داخل آشپزخانه در اطراف و گوشه و کناره کابینت ها یا زیر سینک ظرفشویی به دنبال نشانه هایی از مدفوع جوندگان بگردید تا از حضور آنها مطمئن شوید. علاوه بر مدفوع جوندگان به دنبال لانه سازی آنها با کاغذ و پارچه های خرد شده باشید.

هنگامی که نقاط دسترسی جوندگان را مسدود کردید و منابع آب و غذا را حذف کردید، لازم است جوندگان باقی مانده را از بین ببرید؛ اما چگونه؟!

مبارزه با موش ها ابتدا مکانیکی بوده؛ امروزه از تله های معمولی ، تله های زنده گیر، تله های الکترونیکی و تله های چسبی که روی آن لایه ای از چسب مخصوص کشیده شده، برای گرفتن و کنترل موش استفاده می­شود. به طور کلی تله ها به تله های زنده و کشنده تقسیم می­شوند. در تله های زنده جوندگان وارد یک جعبه یا تله جعبه ای می­شوند که این نوع در دام افتادن یک نوع مزیت برای حیوانات غیر هدف به حساب می­آید. به این صورت که اگر حیوان دیگری به غیر از جوندگان مورد نظر مثل موش در جعبه قرار گرفت می­توان آن را آزاد کرده و به مکان دیگری فرستاد.

_{Snao trap}

تله های کشنده به طور کلی، نه همیشه، باعث مرگ سریع جوندگان با انقباض بدن آنها هنگامی که جونده باعث درگیر شدن ماشه تله ها می­شود. رایج ترین نوع تله های کشنده برای انواع جوندگان به خصوص موش ها و رت ها تله هایی هستند که به صورت ناگهانی و محکم به جونده ضربه وارد می­کنند. برای این که این تله ها به خوبی عمل کنند و نرخ بالایی از موش ها و یا جوندگان به دام افتاده را داشته باشیم، باید تله مناسب را با طعمه فریب دهنده مناسب در وضعیت مناسبی قرار دهیم. 

البته در مورد استفاده از تله های زنده کش باید دقت شود چون ممکن است موش ها و یا جوندگان دیگر  با ادرار خود  خطر شیوع بیماری را افزایش دهند. البته که این تله ها را می­توان در جعبه های پلاستیک قرار داد تا علاوه بر پیشگیری از شیوع بیماری از کودکان هم محافظت کرد.

_{تله های چسبناکGlue Boards} 

نوع دیگری از تله ها، تخته هایی دارای چسب است. چسب ها وسیله های غیر سمی هستند که موش و به میزان کمتری رت ها را نگه می­دارند. از مزایای استفاده از این تخت های چسب، غیر سمی بودن، عدم آلودگی، نگهداری لاشه موش ها در مکان و ارزان بودن آنهاست(13).  مواد چسبنده ای که در این چسب ها استفاده شده است جوندگان را آنقدر نگه می­دارند تا آنها به آرامی از کمبود آب بدن و یا گرسنگی بمیرند که احتمالا مرگ دردناکی را تجربه می­کنند و بسیاری از افراد استفاده از آنها را غیر انسانی می­دانند!

جونده کش ها، که معمولا "سم موش " نامیده می­شوند، عوامل شیمیایی با هدف از بین بردن جوندگان کوچک هستند. این محصولات به طور معمول برای جوندگان خانگی، به عنوان مثال موش ها، رت ها استفاده می­شوند. پیشرفت هایی که در زمینه شناخت ترکیبات شیمیایی و خواص آنها حاصل شد، منجر به کاربرد این ترکیبات در زمینه کنترل موش ها گردید. در حال حاضر معمول ترین روش برای کنترل موش ها استفاده از موشکش هاست. در اکثر موارد موش کش به صورت طعمه مسموم علیه موش بکار می­روند. موادی که برای ساختن طعمه به کار می­رود باید مورد علاقه و جلب کننده موش ها باشد.

 برای کنترل موش ها به وسیله طعمه، ابتدا موادغذایی طعمه را چند روزی در مسیر این جانور قرار می­دهند، تا موش ها بدین مواد در محیط عادت کنند. این عمل را پیش طعمه گذاری می­گویند. سپس مقدار مناسب موش کش به آن افزوده و در دسترس موش قرار می­دهند. برای جلوگیری از فاسد شدن، به این طعمه مقداری قارچ کش نیز اضافه می­کنند. در بعضی موارد به دلایل زیست محیطی و برای کارآیی بیشتر از وسیله ای برای نگه داشتن طعمه در داخل آن و قرار دادن در مسیر موش ها استفاده می­شود. مثلا می­توان از یک لوله پولیکا برای این منظور استفاده کرد.

 کره بادام زمینی یک طعمه محبوب و پر کاربرد است که در انسان و حیوانات اهلی باعث واکنش های آلرژیک و حتی مرگ می­شود. از ترکیباتی جذاب برای جوندگان، مانند موش ها شامل چند مورد آندروستون، تستوسترون، پروژسترون و استروژن هستند که از این مواد در ساخت تله ها استفاده می­شود.

یکی از نکات مهم این است که در طی ساختن و گذاشتن طعمه، این مواد نباید با دست تماس داشته باشند، چون موش ها از خوردن آن خودداری می­کنند.

موش کش های مناسب ترکیبی بدون بو و بدون طعم هستند، که موش ها به خوبی آن را می­خورند. همچنین باید کند اثر باشد، تا موش ها بدون مشکوک شدن از آن استفاده کنند. معمولا یک رنگ مشخص کننده و یک ماده تلخ در فرمولاسیون موش کش ها به کار برده می­شود تا کودکان از خوردن آن خودداری کرده و در صورت مصرف بتوان آن را تشخیص داد.

رفتار پیچیده اجتماعی جمعیت موش ها و رفتار نئوفوبیک این حیوانات باعث می­شود که عمل سم با اثر فوری کاملا بی اثر باشد. از این ترکیبات با اثر فوری می­توان به  فسفر دو زنگ که گردی با رنگ خاکستری متمایل به سیاه است و بوی سیر می­دهد اشاره کرد. رنگ و بوی فسفر دو زنگ برای بیشتر جانوران دورکننده است، ولی به نظر می­رسد موش صحرایی و خانگی از آن دوری نمی­کنند. دانه های غلات اگر محتوی 2% فسفر دوزنگ باشند قادرند یک موش صحرایی را ظرف 17 دقیقه از پای درآورند.

ترکیب سیانور سدیم به صورت پودر هستند که آنها را در لانه موش یا خرگوش می­ریزند. این ترکیب تحت تاثیر رطوبت هوا تدریجا گاز کشنده اسید سیانیدریک(HCN) را آزاد می­کنند و باعث مرگ موش میشوند.

تنها مواد واقعا موثر که می­توانند برای مدیریت جمعیت های موش ها کار آمد باشند و خطر جدی برای محیط ایجاد نکنند، موش کش های ضد انعقاد خون AR هستند. 

کشف این گروه از موش کش ها به دنبال بررسی دلیل مرگ گاوها به علت مصرف شبدر شیرین (Sweet chlover) در سال 1922 صورت گرفت. نتایج بررسی نشان داد که خون این گاوها روان بوده و لخته نمی­شود. بعدها معلوم شد که این بیماری به علت وجود یک قارچ است که روی شبدر رشد می­کند. 

این قارچ کومارین موجود در شبدر را به دی کومارین تبدیل می­کند. دی کومارین مانع تشکیل پروترومبین که عامل لخته شدن خون در جانوران خونگرم است، می­شود؛ در نتیجه خون از لخته شدن باز می­ماند. در حقیقت تمام ترکیبات ضد انعقادی با مهار کردن آنزیم های رداکتاز از به وجود آمدن فرم فعال ویتامین k1 جلوگیری می­کنند. ویتامین k1 در تشکیل پروترومبین که عامل لخته شدن خون است نقش دارد. همراه با این تحولات دیواره مویرگ ها نیز در اندام های حساس مانند مغز، ریه و کبد نازک می­شوند. مجموعه این اختلالات منجر به خونریزی در این اندام ها و مرگ موش می­گردد.

جونده کش های سموم ضدانعقادی برای کنترل جوندگان در محیط های خانگی، شهری، کشاورزی و برای حفاظت استفاده می­شود. این مواد در پستانداران و پرندگان باعث اختلال گسترده در بدن می­شوند و علت اصلی مرگ و خونریزی شدید داخلی در طی چند روز است.

مواد فعال مانند وارفارین، کوماکلر، کوماتمتریل و کلروفاسینون بین سال های 1970 و  1950 تجاری شده به عنوان جونده کش های ضد انعقاد نسل اول طبقه بندی می­شوند. 

_{وارفارین}

وارفارین جز اولین جوندکش های ضد انعقاد بود که اندکی پس از جنگ جهانی دوم وارد بازار شد و در بسیاری از کشورها به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت. این ضد انعقاد ها غالبا جونده کش های نسل اول خوانده می­شود. این ترکیبات نسل اول معمولا دارای سمیت متوسط و LD50 حاد هستند.

از ماده ضد انعقادی کوماکلر به عنوان یک موش کش ردیاب استفاده می­شد. برای این منظور فرمولاسیون گرد را در محل رفت و آمد موش ها قرار می­دادند که موش ها به آن آلوده شوند و بعد از لیسیدن دست و پا و نقاط آلوده، سم وارد بدن آنها شود.

این ترکیبات به قرارگیری مداوم به عنوان طعمه در معرض جوندگان برای کنترل موثر نیاز دارند. به همین خاطر ترکیبات جدید عموما سمی تر از وارفارین سنتز شدند که به عنوان موش کش های ضد انعقادی نسل دوم شناخته می­شوند. همچنین یکی از مشکلات ترکیبات ضد انعقادی نسل اول، بروز مقاومت در موش ها در برابر این مواد بود. بررسی هایی که متعاقب این پدیده صورت گرفت  باعث سنتز مشتقات قوی تر هیدروکسی کومارین، برادیفاکوم، دیفناکوم، برومودیالون و تیوکومارین و  به بازار عرضه شد. ضد انعقادهای نسل دوم تا 12 ماه ماندگاری دارند. قرار گرفتن حیوانات وحشی غیر هدف در معرض ضد انعقاد ها به طور گسترده ای گزارش شده است.

در سال های اخیر، فرمولاسیون طعمه به صورت جامد و خمیر برای کنترل شیمیایی جوندگان استفاده می­شود. به طور معمول حیوانات خانگی و وحشی با طعمه های ضدانعقادی به دلیل عدم بو و طعم دلپذیری که دارند باعث مسمومیت می­شوند. مدت زمان اثر سمی پس از یک بار مصرف وارفارین تقریبا 14 روز، برومادیولون 21 روز و برودیفاکوم 30 روز است.

استفاده از دو موش کش برومودیالون و فسفر دو زنگ به طور پی در پی نتایج بهتری را نسبت به استفاده جداگانه هر یک از دو موش کش برای موش ها دارد. 

در جوندگانی که از طعمه های ضد انعقاد تغذیه می­کنند علائم مسمومیت بعد از چند روز قابل مشاهده است. این تاخیر در شروع مسمومیت برای اثر بخشی ضد انعقادها ضروری است. عدم وجود اثرات سمی آنی در مصرف طعمه های ضد انعقادی به این معنی است که احتمالاجوندگان به مصرف طعمه ادامه میدهند. همچنین موش ها می­توانند قبل از بروز علائم مسمومیت به مقدار بیشتری از طعمه های ضد انعقاد خون مصرف کنند. به طور معمول اولین علامت قابل توجه مسمومیت ضد انعقادی در جوندگان کاهش قابل توجه در مصرف مواد غذایی است.

ترکیبات ضد انعقادی نیمه عمر بیولوژیکی طولانی دارند به عنوان مثال نیمه عمر بیولوژیکی وارفارین 114-15 ساعت و برادیفاکوم 120 روز است. به دلیل اینکه محکم به شبکه اندوپلاسمی جانوران پیوند می­شوند حدود 100 روز در کبد باقی می­مانند.

برادیفاکوم نوعی از ترکیبات ضد انعقادی هستند که به صورت طعمه مکعبی ساخته می­شود و در فاصله های 5 متری  قرار می­گیرد. این موش کش ها علیه موش خانگی، موش صحرایی و موش نروژی و موش های مقاوم توصیه می­شود.

برومتالین یک موش کش موثر است و از ترکیبات ضد انعقادی نیست. این موش کش ها باعث فلج، تشنج و مرگ موش ها می­شود. از آنجایی که ممکن است موش ها به موش کش های ضد انعقادی مقاوم می­شوند استفاده از این ترکیب توصیه می­شود

اگر از جونده کش ها استفاده می­کنید باید منتظر بوی بدی که ممکن است چندین هفته تا چند ماه باقی بماند باشید. اگر شما و یا همسایه هایتان سگ یا گربه داشته باشید ممکن است بر اثر تغدیه از این جوندگان کشته شده مسموم شوند و بمیرند. 

لازم به ذکر است که فرمولاسیون های گلوله ای و پودری شده پتانسیل این که توسط جوندگان جابه جا شوند را دارند. 

کنترل جوندگان ساده نیست جوندگان باهوش به راحتی می­توانند در هر نقطه ای مخفی شوند . موثرترین راه برای مقابله با مشکلات جوندگان استفاده از راهکار یکپارچه برای بلند مدت است. مدیریت تلفیقی آفات که شامل بهبود خانه داری، مدیریت خوب زباله می­شود خطرات ناشی از جوندگان را برای مردم و محیط زیست به حداقل می­رساند.

همچنین شکارچیان طبیعی مانند گربه، مارها، جغدها می­توانند به کنترل طبیعی موش ها کمک کنند و می­توانند جمعیت آنها را در مواردی که از خط قرمز نگذشته باشند، کنترل کنند.

تهیه و تدوین در واحد تحقیق و توسعه شرکت ورسا صنعت سبز