در حال حاضر هیچ واکسن یا داروی ثابت شده ای برای جلوگیری از بیماری کرونا ویروس 2019 (COVID-19) وجود ندارد. بهترین راه مقابله با این بیماری پیشگیری و جلوگیری از قرار گرفتن در معرض این ویروس تا قطع کامل زنجیره انتقال است. در این بخش به برخی از سوالات رایج در خصوص ضدعفونی و گندزدایی در مقابل ویروس منحوس کرونا پاسخ خواهیم داد.

مایع ضد عفونی کننده چیست و چه زمانی باید از ضد‌ عفونی کننده استفاده کرد؟

ضدعفونی کننده (sanitizer) به یک ماده شیمیایی که قادر به از بین بردن میکروب‌ها است گفته می شود. ضد عفونی کننده‌های دست غالبا مایع هستند و برای حذف عوامل عفونت‌زا از دست به کار می روند. بیوسید‌ها مواد شیمیایی هستند که به صورت موضعی در داخل و یا در روی بافت های زنده (آنتی سپتیک anticeptic), و یا بر روی اشیای بی جان (disinfectant گند زدا)، به کار می روند.
بیو سید‌ها می توانند باعث جلوگیری از رشد میکروارگانیسم‌ها (-static) و یا کشتن آن ها شوند (-cidal). در جوامع که مردم در تماس مداوم با یکدیگر و سطوح پوشیده از میکروارگانیسم‌ها هستند، رعایت بهداشت در کنترل عفونت‌ها بسیار حایز اهمیت است. مطالعات گسترده نشان می دهند که ضد عفونی کننده های دست آنتی سپتیک در شیوع سرما خوردگی‌ها، سندرم های حاد تنفسی، آنفولانزا های ویروسی، گاستروانتریت‌ها و غیره کاربرد زیادی دارند. مایعات ضد عفونی دست را میتوان در دو گروه الکلی (alcohol-based sanitizers) و بدون الکل (alcohol-free sanitizer) طبقه بندی نمود.
یکی از عمومی‌ترین انواع مایع‌های ضد عفونی بر پایه الکلی ایزوپروپیل الکل یا اتانول سنتزی در کارخانه با غلظت 70 درصد است.
مطابق با دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (Centers for Disease control and Prevention CDC) استفاده از ضد عفونی کننده های دست اتیل الکل (C2H5OH) یا ایزوپروپیل الکل (CH3CH(OH)CH3) با غلظت 60 ٪ الی 70 ٪ برای ضدعفونی کردن دست‌ها در مقابل آلودگی های میکروبی در صورت عدم دسترسی به آب و صابون قابل استفاده است. این ضدعفونی کننده‌ها در جلوگیری از شیوع آنفولانزای فصلی، H1N1 ، URI و سایر بیماریهای مبتنی بر ویروس و باکتری بسیار موثر گزارش شده‌اند.
تاثیر محلول های ضدعفونی کننده الکلی بر روی ویروس ابولا، ویروس Zika، ویروس سندرم حاد تنفسی خاورمیانه (MERS) و ویروس سندرم حاد کرونا (SARS) نیز ثابت شده است. بر اساس این مطالعات، ویروس‌ها اگر مطابق با دستورالعمل مورد تایید سازمان بهداشت جهانی تهیه شوند (محلول های بر پایه‌ی اتانول و ایزو‌پروپیل الکل) برای محافظت از میکروب‌ها اثر بخش خواهند بود. در نتیجه در سال های اخیر و با شیوع ویروس های گوناگون اغلب دولت‌ها و سازمان های بهداشتی مردم را به استفاده‌ی مرتب از این محلول‌ها تشویق می نمایند. هرگونه ضد عفونی کننده تنها در صورت استفاده در غلظت صحیح، موثر خواهد بود. اما باید توجه داشت که مایعات ضد عفونی کننده دست مواد شیمیایی مضر مانند حشره کش‌ها، آفت کش‌ها و فلزات سنگین را از روی دست پاک نمی کند.

آیا ضدعفونی کننده‌های دست بدون الکل حاوی بنزآلکونیوم کلرید بر روی کرونا ویروس جدید موثرند؟

بنزآلکونیوم کلرید ماده سازنده اصلی ضد عفونی کننده های غیر الکلی است که به عنوان این ماده عمدتا بر روی باکتری ها موثر است و بر روی ویروس ها تاثیر چندانی ندارد (Chemistry in the News, Coronavirus: How hand sanitisers protect against infections, March 4, 2020)کرونا ویروس یک ویروس پاکت دار است (enveloped virus) یعنی حاوی غشای سلولی فسفولیپید و پروتئین می باشد. علاوه بر این برخی گلیکو پروتئین های ویرال بر روی این غشا قرار گرفته اند. مطابق با توصیه CDC این نوع آنتی سپتیک های غیر الکلی به خوبی در مقابل کرونا ویروس عمل نمی کنند. ضد عفونی کننده های حاوی بنزآلکونیوم کلرید می توانند سبب جلوگیری از رشد ویروس شوند اما الزاما آن را نمی کشند.غشای دو لایه لیپیدی ویروس آن را در مقابل دترجنت ها مقاوم می سازد.
آنچه که با قطعیت می توان گفت “ضد عفونی کننده های الکلی موثرتر از غیر الکی در مقابل این نوع ویروس ها هستند (CDC; Handwashing: Clean hands save lives).

آیا ضد عفونی کننده های سطوح بر روی کرونا ویروس جدید موثرند؟

کرونا ویروس جدید ویروسی نوپدید، پیچیده و نسبتا ناشناخته است و ساختار و رفتار آن کاملا شناخته شده نمی باشد. تا کنون هیچ ضد عفونی کننده سطوح توسط EPA Environmental Protection Agency برای ضد عفونی سطوح در مقابل کرونا ویروس جدید به طور قطعی ثبت نشده است. با این حال توصیه اکید شده است که محلول های ضد عفونی کننده ای که برای ویروس های مشابه تایید شده اند در این مورد نیز به کار روند. محصولات ضدعفونی کننده و شوینده خانگی برای سطوح “لمسی بالا” مانند پیشخوان، میز کار، تلفن همراه، صفحه کلید کامپیوتر و هر سطحی که ممکن است با مایعات بدن در تماس باشد به طور مرتب تمیز شود.

برای ضد عفونی و گندزدایی سطوح چه اقداماتی را باید انجام دهیم؟

یکی از مهمترین اقدامات در کاهش و پیشگیری از شیوع ویروس کرونا قطع زنجیره انتقال آن است. از آنجایی که یکی از روش‌‌های انتقال این ویروس تماس با سطوح آلوده به این ویروس است ضدعفونی و گندزدایی سطوحی که بیش از پیش افراد با آن در ارتباط هستند از مهم‌ترین موارد در پیشگیری از سرایت این بیماری محسوب می‌شود. به این منظور باید نوع مواد ضد عفونی کننده و گندزدا برای سطوح و مکان‌های مختلف بیشتر مورد توجه قرار گیرد تا ضمن حفظ بهداشت و سلامت افراد، ویروس‌ها و میکروب‌های آن محیط به بهترین شکل از میان برود. همانطور که در مطالب بالا بیان شد ضد عفونی کننده ها انواع مختلفی دارند که به 2 گروه الکلی و غیر الکلی تقسیم می شوند. 

مواد ضدعفونی کننده سطوح بر پایه الکل

همانطور که قبل تر بیان شد الکل ماده‌ای برای مؤثر برای از بین بردن ویروس‌ها است و در این میان اتیل الکل ۷۰ درصد یک میکروب‌کش با طیف گسترده است. به‌دلیل قابلیت اشتعال الکل، استفاده از آن برای گندزدایی در سطوح کوچک و فضاهای با تهویه مناسب مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده طولانی و مکرر از الکل به‌ عنوان گندزدا می‌تواند باعث تغییر رنگ، تورم، سخت شدن، ترک خوردگی لاستیک و پلاستیک‌های خاص شود.

موارد شیمیایی موسوم به سفید کننده ها

این مواد که قبل تر هم به آن اشاره شد گندزدایی قوی و مؤثری دارند که حاوی ماده فعال هیپوکلریت سدیم می‌باشد. این ماده گندزدا و ضدعفونی کننده در از بین بردن باکتری، قارچ و ویروس‌ها از جمله ویروس آنفولانزا و کرونا مؤثر است. گندزداها و سفیدکننده‌های خانگی با هزینه کم و به‌ طور گسترده در دسترس همگان است و همچنین برای گندزدایی سطوح در مراکز درمانی نیز توصیه می‌شود.
نکته قابل توجه در مصرف سفیدکننده‌ها این است که این مواد غشاهای مخاطی، پوست و مجاری تنفسی را تحریک کرده و تحت تأثیر گرما و نور تجزیه می‌شوند و به راحتی به سایر مواد شیمیایی واکنش نشان می‌دهند. استفاده نادرست از سفیدکننده‌ها از جمله عدم رعایت میزان رقیق سازی توصیه شده می‌تواند اثرات آن را به عنوان گندزدا کاهش داده و باعث آسیب‌دیدگی به کارکنان مراکز بهداشتی شود.

دیگر مواد گندزدا و ضد عفونی کننده

از دیگر مواد گندزدا و ضدعفونی کننده می‌توان به مواد بر پایه الکل دارای مواد کواترنری آمونیوم و مواد گندزدای اکسیدان اشاره کرد که نحوه مصرف آن براساس موارد ذکر شده از سوی تولید‌کننده آن است.

خدمات گندزدایی و ضدعفونی محیط توسط شرکت ورسا صنعت سبز