کنه‌ها ناقلان بیماری به انسان

انسان‌ها خواسته یا ناخواسته در زندگی روزمره خود با حشرات در ارتباط هستند. در این بین ممکن است با کنه‌ها که اصلی‌ترین رقیب حشرات در فراوانی هستند، در مکان های مختلف یا محل زندگی خود مواجه شوند. اینجاست که آشنایی بیشتر انسان با این موجودات کوچک می‌تواند کمک زیادی به چگونگی برخورد با آنها کند.

از کنه‌ها بیشتر بدانیم...

پس از رده حشرات مهم‌ترین‌رده بندپایان از نظر پزشکی، عنکبوتیان (Arachnida) هستند.کنه‌ها (Acari) متنوع‌ترین و فراوان‌ترین گروه را در این رده تشکیل می‌دهند. اما به دلیل اندازه کوچک (معمولا کمتر از یک میلی متر) به ندرت قابل مشاهده هستند.

کنه‌ها در بین قدیمی‌ترین جانوران ساکن خشکی جای دارند و فسیل‌هایی از آنها شناخته شده که به اوایل دوره دونین یعنی تقریبا 400 میلیون سال قبل برمی‌گردد. کنه‌ها موجوداتی همه‌جا زی هستند و به طور موفقیت آمیزی تقریبا در هر زیستگاهی اعم از خشکی و آب که برخی از آنها عبارتند از: دورترین نقاط قطبی، ارتفاعات، نواحی گرمسیری و بیابانی، سطح خاک، چشمه های سطحی سرد و گرم و آب های زیرزمینی با درجه حرارت 50 درجه سلسیوس دیده می‌شوند. از نظر فراوانی و تنوع کنه‌ها، تخمین زده شده که در یک متر مربع خاک جنگل های مناطق گرمسیری حدود یک میلیون کنه مشتمل بر 200 گونه و 50 خانواده وجود دارد.

کنه‌ها از جمله مهمترین ناقلین بیماری های انسانی و حیوانی هستند. کنه‌ها نسبت به پشه‌ها به عنوان ناقلین بیماری‌های مهم و هلاک کننده انسانی و جانوری، مقام دوم را دارا می باشند. علاوه بر آن کنه‌ها دامنه وسیعی از عوامل بیماری‌زا را نسبت به سایر بندپایان منتقل می‌کنند. حدود 10 درصد از 900 گونه‌ی شناخته شده مسئول انتقال عوامل بیماری‌زا بین انسان و حیوانات هستند. کنه‌ها همچنین به عنوان آفات مضر، برای انسان، دام‌های اهلی و حیات وحش اهمیت دارند.

کنه‌ها چگونه طبقه بندی می‌شوند؟

بررسی دقیق عادات، شیوه زندگی و زیستگاه های کنه‌ها به فهم طبقه بندی آنها کمک فراوانی می‌کند. به طور کلی می‌توان کنه‌ها را از نظر شیوه زندگی به دو دسته فرم های آزاد زی و فرم های انگل (پارازیت) تقسیم کرد. گونه‌هایی که ممکن است برای انسان مفید و یا مضر باشد در هر دو گروه وجود دارد. زیر رده‌ی کنه‌ها در بر گیرنده‌ی کنه‌های گیاهی و کنه‌های دامی است.

انگل‌ها:

برخی از کنه‌ها، انگل جانوران (مهره داران و بی مهرگان) هستند و از خون آنها تغذیه می‌کنند. این کنه‌ها افزون بر آزار حیوانات، از لحاظ انتقال بیماری های گوناگون به انسان نیز اهمیت دارند و عامل برخی از بیماری‌ها هستند. بسیاری از کنه های انگلی به علت انتقال عوامل بیماری‌زا و یا اثرات مستقیم بر میزبانان خود از نظر پزشکی و دامپزشکی اهمیت دارند.

در رابطه با این موضوع، اعضای راسته‌ی Ixodida، به کنه های خونخوار (Ticks) شهرت دارند و در واقع انگل‌های بیرونی خونخواری‌اند که انسان‌ها و سایر مهره داران را هدف قرار می‌دهند. این در حالیست که اعضای سایر راسته‌های کنه‌ها با نام عمومی Mite ها شناخته می‌شوند. در این جا به بررسی کنه های راسته Ixodida، می‌پردازیم:

کنه‌های راسته Ixodida نقش انگلی دارند و به دلیل اینکه از مهره داران گوناگون تغذیه می‌کنند و باعث انتقال بیماری های مختلف در انسان می شوند از اهمیت بسزایی در پزشکی برخوردارند. کنه های دامی گروه کوچکی از کنه‌ها را تشکیل می‌دهند (نزدیک به 900 گونه) که در یک یا چند مرحله از زندگی شان به طور اجباری از خون و مواد لنفی پستانداران، خزندگان، پرندگان و دوزیستان تغذیه می-کنند.

کنه‌ها نسبت به تمامی بندپایان از نظر تنوع در انتقال عوامل بیماری‌زا از جمله (ویروس‌ها، قارچ‌ها، باکتری‌ها، پروتوزواها، ریکتزیاها و تک یاخته‌ها مقام اول را دارند. بنابراین در بین بندپایان بیشترین تنوع در انتقال عوامل بیماری‌زا به انسان را کنه های این راسته که به نام کنه های دامی نیز معروف‌اند، دارند. با اینکه پشه‌ها ممکن است عوامل بیماری‌زای مهمتری (نسبت به کنه های دامی) به انسان منتقل کنند (مانند Plasmodium، عامل بیماری مالاریا) اما کنه های دامی تعداد متنوع‌تری را از عوامل بیماری‌زا (نسبت به سایر گروه های بندپایان) به انسان و حیوانات انتقال می‌دهند.

راسته‌ی Ixodida شامل سه خانواده است که دو خانواده  Ixodidae (کنه های سخت) و Argasidae (کنه های نرم) دارای پراکندگی جهانی و اهمیت پزشکی و دامپزشکی زیادی هستند. سومین خانواده که فقط دارای یک جنس و یک گونه است و Nutelliellidae نام دارد، فاقد اهمیت پزشکی و محدود به بخش‌هایی از آفریقاست. به تمامی گونه های این سه خانواده عموما کنه یا  Tick گفته می‌شود.

کنه های سخت:

کنه های سخت به 14 جنس تعلق دارند. که می توان به جنس‌هایی که از نظر پزشکی و دامپزشکی اهمیت دارند، به جنس‌های Ixodes، Dermocentor، Amblyomma، Haemaphysalis، Hyalomma، Rhipicephalus و Haemaphysalis اشاره کرد.

جنس Ixodes با 244 گونه به عنوان بزرگترین جنس کنه‌ها شناخته می‌شود. این کنه‌ها از نظر توزیع در سراسر جهان از جمله قطب جنوب گسترش دارند. 4 گونه از این جنس که به عنوان ناقل عوامل بیماری‌زا برای انسان به شمار می‌آید می‌توان به کنه سیاه آمریکای شمالی، کنه گوسفند در آسیای شرقی و اروپا، کنه taiga و کنه سیاه غربی اشاره کرد.

جنس Dermacentor یکی دیگر از جنس های مهم این راسته است که شامل 35 گونه می‌شود. پالپ‌ها در این کنه‌ها کوتاه و ضخیم است و سطح پشتی آنها تقریبا دارای تزئیناتی است. بیشتر گونه های این جنس کنه های سه میزبانه هستند که از پستانداران تغذیه می‌کنند. کنه های بالغ به پستانداران متوسط و یا بزرگ حمله می‌کنند، در حالی که لارو و پوره این کنه‌ها از پستانداران کوچک تر تغذیه می-کنند.گونه های Dermacentor بیشتر در اروپا، آسیا، آفریقا و آمریکای شمالی و مرکزی یافت می‌شوند. از گونه های مهم این جنس می‌توان به کنه سگ آمریکایی و کنه کوه های راکی اشاره کرد.

جنس Rhipicephalus به وسیله شکل شش ضلعی پشتی شناخته می‌شود. از گونه های مهم این جنس می‌توان به کنه سگ قهوه ای و کنه گوش سگ اشاره کرد. کنه های این جنس انگل اصلی پستانداران هستند و ندرتا لارو پوره آنها روی پرندگان و خزندگان یافت می‌شود. این جنس شامل 84 گونه توصیف شده است. در مطالعات مختلف انجام گرفته گونه Rhipicephalus bursa در گاو و به خصوص در گوسفند بیشترین درصد را به خود اختصاص می¬دهد. اصولا گوسفند مهم‌ترین میزبان این گونه است. پژوهشگران در مطالعات خود این گونه را فراوان‌ترین گونه از میان جنس های Rhipicephalus در ایران معرفی نمودند.

جنسHaemaphysalis دومین جنس بزرگ کنه‌ها است. گونه های این جنس انگل پستانداران و پرندگان در اکثر نقاط جهان است. همچنین گونه های مختلف این جنس آفات و یا ناقلین عوامل بیماری زا ی حیوانی و انسانی هستند. این جنس 167 گونه را شامل می شود.

جنس Hyalomma بیشتر گونه‌ها در محیط‌های زراعی یافت می‌شوند که در این میان بعضی از آنها انگل پستانداران کوچک وحشی و دام‌ها هستند. بعضی از گونه های این جنس از پرندگان و خزندگان هم تغذیه می‌کنند. از مهم ترین گونه های این جنس می¬توان به کنه H.marginatum که ناقل ویروس تب خونریزی کریمه-کنگو است اشاره کرد. در ایران بالاترین وفور گونه ای متعلق به جنس هیالوما است.

جنس Amblyomma دارای سپر تزئین شده با رنگ های مختلف هستند. گونه های این جنس به تمامی مهره داران حمله کرده و از آنها تغذیه می کنند. از گونه های مهم این جنس می توان کنه ساحلی A.maculatum  و کنه ستاره تنها A.americanum در آمریکای شمالی نام برد.

کنه های نرم:

کنه های نرم در 5 جنس Argas ,Ornithodoros ,Otobius ,Nothoaspis  و Antricola قرار می‌گیرند. تنها سه جنس نخست دربرگیرنده‌ی گونه‌هایی‌اند که به انسان‌، پرندگان و خزندگان حمله می‌کنند. جنس Otobius گونه های زیادی از حیوانات اهلی و وحشی با جثه بزرگ را آلوده می‌کند. به طور کلی کنه های این خانواده به دلیل عدم تحرک کافی نسبت به  Ixodidae نقش کمتری در انتقال عوامل بیماری‌زا به عهده دارند. آنها مراحل رشدی گوناگون و طول عمر زیاد دارند. کنه های نرمی که از نظر پزشکی اهمیت دارند به جنس Ornithodoros  تعلق دارند.

جنس Argas دارای کوتیکول چرمی تاشو هستند. بیشتر گونه های این جنس انگل خفاش‌ها و پرندگان بوده و در سراسر جهان پراکنده هستند. از گونه های مهم آن میتوان به A.persicus  (آرگاس پرسیکوس) و A.reflexus (آرگاس رفلکسوس) اشاره کرد.

جنس Ornithodoros پوره‌ها و کنه های بالغ دارای کوتیکول چرمی و چین و چروک های ریز و درشت بی شماری هستند. از آنجایی که این کنه‌ها حاوی 38 گونه هستند و بعضی از آن ها به عنوان ناقلین عوامل بیماری‌زا به انسان و حیوان‌ها شناخته شده‌اند، از اهمیت بسزایی برخوردار هستند.

جنس Otobius فقط دو سن پورگی دارند. کنه های بالغ تغذیه نمی‌کنند.هیپوستوم آن‌ها لوزی شکل است. گونه های این جنس در آفریقا و آسیا یافت می¬شوند. از گونه های مهم این جنس می‌توان به کنه اسپینوز گوش O.megnini  و O.lagophilus اشاره کرد.

کنه‌ها چگونه می‌توانند برای ما آزار دهنده، خطرناک و یا حتی کشنده باشند؟!

کنه‌ها در هر مکانی می‌توانند حضور داشته باشند، اما ما می‌توانیم آنها را بیشتر در مکان های مرطوب، جنگلی، دامداری‌ها، مرغداری‌ها، روی بدن حیوانات خانگی و حتی در شکاف‌ها و ترک های خانه خود ببینیم.

کنه‌ها مانند حشرات دیگر شما را نیش نمی‌زنند و بعد پرواز کنند. آنها وقتی به شما نزدیک می‌شوند و روی بدن شما قرار می‌گیرند، از بدن شما به عنوان یک پناهگاه استفاده می‌کنند. آنها سر خود را در پوست شما فرو می‌کنند، که به اصطلاح شما را نیش می‌زنند و شروع به تغذیه می‌کنند و حتی چندین روز در آنجا می‌مانند.

نیش کنه‌ها اغلب قابل شناسایی هستند. این امر گاهی اوقات می¬تواند به این دلیل باشد که کنه می‌تواند تا 10 روز پس از اولین نیش، روی پوست شما بماند. نیش کنه می¬تواند با درد، تورم، احساس سوزش در محل نیش و در موارد حاد همراه با تنگی نفس همراه باشد.

_{در این عکس، کنه هنوز متصل است، زیرا سر و قطعات دهانی خود را برای تغذیه در پوست میزبان فرو کرده است.
قرمزی اطراف کنه نشانگر التهاب در پوست است.}

گاهی این کنه‌ها با نیش خود علاوه بر اینکه موجب درد و سوزش می‌شوند بیماری‌هایی گاها خطرناک را، به انسان منتقل می‌کنند که باعث نگرانی‌هایی برای ما می‌شود. نگه‌داري و پرورش گوسفند، گاو و بز در ایران از سابقه طولانی برخوردار است و بر طبق شواهد موجود پیدایش اولین گوسفند احتمالاً در آسیا (ایران) بوده است و گوسفند و بز از ایران به سایر نقاط جهان به ارمغان رفته است. در ایران علی رغم پیشرفت‌هایی که در زمینه دامپروری صورت گرفته است اما هنوز پرورش دامهای کوچک نظیر گوسفند و بز به صورت سنتی انجام می شود و در مورد پرورش گاو علاوه بر مراکز پرورش صنعتی، پرورش سنتی گاو مانند گذشته رایج است. بالطبع مراکز نگهداری دام‌ها در روستاها محل مناسبی‌ برای حضور کنه‌های ناقل می‌باشد.

به طور کلی می‌توان گفت هزاران مورد از ابتلا انسان به بیماری‌هایی که توسط کنه‌ها انتقال می‌یابند همه ساله در اکثر نقاط جهان گزارش شده است. بر خلاف پیشرفت های گسترده در پزشکی که سایر بیماری‌های منتقله توسط بند پایان را در نواحی مختلف دنیا کاهش داده است، بسیاری از بیماری‌هایی که توسط کنه‌ها منتقل می‌شوند هنوز هم غالب هستند.

در ایران وجود کنه های Ixodida در گاو، گوسفند و بز توسط بسیاری از محققان در گله‌ها گزارش شده است. چندین مطالعه اپیدمیولوژیک در مورد عوامل بیماری زای ناشی از کنه در نشخوارکنندگان کوچک در مناطق شمالی و غربی ایران انجام شده است.

کنه های خانواده Ixodidae ناقل تعدادی از بیماری های ویروسی به انسان، دیگر پستانداران و پرندگان می‌باشند. این کنه‌ها موجب فلج کنه ای می¬شوند به طوری که ابتدا با ضعف عضلانی در عضلات شکمی، عضلات بین قفسه سینه ای و از دست دادن هماهنگی بین اندام های حرکتی شروع شده و به تدریج در کل بدن گسترش می¬یابد و در آخر منجر به مرگ ناشی از تنگی نفس می¬شود. فلج کنه ای عامل بیماری زا ندارد بلکه مواد سمی بزاق کنه ماده که در مدت طولانی تغذیه به میزبان تزریق می¬شود باعث فلج می-شود. همچنین کنه های این خانواده بیماری تولارمی(Tularemia) که عامل بیماری‌زا آن باکتری Francisella tularensis است را منتقل کرده و باعث فلج ناشی از کنه هم می‌شوند. 73 گونه از کنه‌ها در 10 جنس که باعث فلج انسان‌ها، دیگر پستانداران و پرندگان می‌شود گزارش شده است.

همچنین بعضی از کنه‌ها ناقل بیماری های ویروسی به انسان مانند تب خونریزی دهنده‌ی کریمه-کنگو (CCHFV) هستند. این بیماری توسط کنه‌ی Haemaphysalis marginatum و برخی دیگر از جنس های کنه‌های  Amblyomma و Rhipicephalus ایجاد شود، که می‌تواند به یک بیماری جدی و خطرناک منجر شود.

_{کنه‌های  Hyalomma ناقل اصلی بیماری تب خونریزی دهنده‌­ی کریمه کنگوCCHFV}

این بیماری با نرخ مرگ و میر 20-30 درصدی، آسیب به کبد و اختلالات عصبی را برای انسان به همراه دارد. همچنین این بیماری با علائمی مانند سر درد، تب بالا، کمر درد، درد عضلانی و بروز می‌کند.

_{علائم خونریزی ناشی از ابتلا به بیماری CCHF}

در ایران یکی از راه های اصلی آلودگی تماس مستقیم  با خون دام های های آلوده به این ویروس است.

کنه Rhipicephalus sanguineus که به عنوان کنه سگ قهوه ای شناخته می‌شود، یکی از فراوان‌ترین و گسترده‌ترین گونه های کنه در ایران است و به دلیل ماهیت این کنه، به خوبی با محل سکونت انسان‌ها سازگار شده و در طول سال فعال است. این گونه علاوه بر سگ در حیواناتی مانند گاو، گوسفند، روباه و جوجه تیغی مشاهده می‌گردد. تحقیقات نشان می‌دهد که فراوانی این کنه در گوسفند بیشتر از گاو است.

_{تصویر A نمای پشتی جنس ماده، تصویر B نمای پشتی جنس نر کنه R.sanguineus}

این کنه به راحتی در آب و هوای گرم و در مناطقی که تابستان دارند سیکل زندگی خود را کامل کرده و به انسان حمله می‌کند. میزبان اولیه برای تمام مراحل زندگی این کنه، سگ خانگی است که آن را به شدت آلوده می‌کند. این کنه به نوبه خود خطر انتقال عوامل بیماری‌زایی مانند Richettsia conorii را به انسان که موجب بیماری تب بوتونئوز (Boutonneuse) می‌شود را در سگ‌ها افزایش می‌دهد.

همچنین این کنه به عنوان ناقل آناسپلاسموز در مناطق مرکزی ایران گزارش شده است. جنس Anaplasma از نظر بیولوژیکی با کنه های Ixodidae منتقل می‌شود. علاوه بر این بررسی های منابع موجود نشان می‌دهد که A. phgocytophilum حیواناتی از قبیل گوسفند، بز، سگ و گاو در مناطق مختلف ایران را آلوده می‌کند. این عامل بیماری‌زا از کنه Ixodes ricinus روی بز و گوسفند نیز در سال 2018 توسط دکتر یوسفی و همکارانش گزارش شد.

به عنوان مثال گزش کنه‌ها افزون بر ضعف عمومی که در اثر کم خونی میزبان پیش می‌آید به بروز ناراحتی‌های مختلفی از جمله انواع تب‌ها و یا فلج میزبان می‌انجامد. برخی از گونه‌ها از جمله lxodes ricinus  ممکن است در کودکان و همچنین در برخی از جانوران مانند سگ، بز، گوسفند و بزغاله نوعی فلج موقتی ایجاد کنند. البته با برداشتن کنه از روی بدن میزبان، این عارضه رفع می‌شود. این حالت به ویژه زمانی رخ می¬دهد که کنه در پس گردن یا ناحیه‌ی ستون فقرات استقرار یابد. اخیرا  مشخص شده که نیش این کنه می¬تواند باعث حساسیت به گوشت هم شود.

علاوه بر این، این کنه بیماری Lyme borreliiosis و تب راجعه را که به ترتیب توسط عوامل بیماری‌زا Borrelia burgdorferi و Borrelia miyamotoi ایجاد می‌شود را به انسان منتقل می‌کند. حداقل در 40 گونه از کنه‌های Ixodes و 2 گونه از کنه های Argas آلودگی به باکتریB.burgddurferi  دیده می‌شود.

در تصویر بالا بلافاصله در اطراف نیش کنه پوست به رنگ قرمز درآمده و همچنین  حلقه قرمز دیگری دورتر از محل گزش اصلی مشاهده خواهد شد. این حالت در 33 درصد از زمانی که فرد به این بیماری مبتلا شده است ظاهر می‌شود.

از بیماری های ویروسی که توسط کنه های سخت ایجاد می‌شود می‌توان به بیماری جنگلی کیاسانور، تب کنه‌ای کلرادو (Colorado) و آنسفالیت‌های قابل انتقال به وسیله‌ی کنه قهوه ای اشاره کرد. ریکتزیاهایی مثل R.richettsii مولد بیماری تب لکه ای کوه های راکی است و یکی از شدیدترین بیماری‌ها را در انسان ایجاد می‌کند.

این باکتری در هسته های سلول های میزبان تکثیر شده و وارد سیستم گردش خون می¬شود. این بیماری را اکثر کنه های گونه های جنس Ixodes به انسان منتقل می‌کنند.

درماتوفیلوز، یک بیماری پوستی است که درحیوانات خانگی، وحشی و انسان ایجاد بیماری می‌کند. این بیماری توسط باکتری Dermatophilus congolensis ایجاد می‌شود. این بیماری برای دامداران از نظر اقتصادی بسیار مهم است. این پاتوژن توسط ناقلین از حیوانی به حیوان دیگر منتقل می‌شود. این بیماری در میزبان خود ضایعات پوستی شدیدی ایجاد می‌کند.

آنسفالیت بهار و تابستان روسی Russian spring-summer encephalitis ناقل اصلی آن Ixodes persulcatus است. بیماری آنسفالیت یک بیماری ویروسی خطرناک است که در نواحی اروپا و آسیا گسترش دارد و باعث ایجاد بیماری غیر منتظره در کشاورزان و سایر افرادی که آلوده به کنه، می‌شود. عامل بیماری زا Theileria که توسط کنه های ناقل آن از جنس Rhipicephalus به گاوها منتقل می‌شود، بیماری های مانند کریدور(corridor)  و تب ساحل شرقی را ایجاد می‌کنند که بعد از چهار روز علائمی از جمله تب و لرز، ضعف عضلانی گلو درد و تهوع بروز می‌دهد. میزان مرگ و میر ناشی از تیلریوز در گوسفندان در ایران اغلب تا 30 درصد می باشد و این بیماري به طورگسترده در شمال غرب و جنوب شرق کشور یافت می شود.

تیلریوز نه تنها به طور مستقیم به واسطه کاهش تولید و تلفات منجر به ایجاد خسارت به دامداران می شود بلکه مخارج ناشی از مبارزه با کنه به هزینه دامداران اضافه می شود. در کشور ما نیز بیماری اهمیت فراوانی داشته و شاید بتوان در فصول مناسب فعالیت کنه‌ها آن را اصلی‌ترین علت مراجعه دامداران به درمانگاه‌های دامپزشکی دانست.

بابزیوز بیماری عفونی است که اسامی دیگر آن پیروپلاسموز، تب صفراوي، آب قرمز (water Red) و تب تگزاس می‌باشد و توسط تک یاخته داخل سلولی اجباری جنس بابزیا ایجاد می شود. مطالعات انجام شده درایران نشان دهنده شیوع نسبتا بالاي بابزیوز در ایران می باشد. بابزیا موتاسی و بابزیا اویس به عنوان گونه هاي بیماري زا و شایع در گوسفندان و بزهاي ایران شناخته شده اند و گاهی عفونت مضاعف هردو آنها در یک میزبان گزارش شده است. بابزیوز در نواحی مختلف ایران با اسامی متفاوتی شناخته می شود و هرساله در فصول گرم سال بخصوص اواخر بهار سبب تلفات سنگین در گوسفندان می گردد.

این عامل بیماری‌زا می‌تواند در خون مهره داران زنده بماند و تکثیر شود. در بیماری های ناشی از این عوامل بیماری‌زا حیوانات بی حال و سرانجام به حالت اغما می¬افتند. مهمترین کنه‌هایی که ناقل بیماری بابیزیوز گاوی هستند گونه های Rhipicephalus هستند. این بیماری می¬تواند حیوانات وحشی خانگی مانند اسب و گربه را درگیر کند.  

تب بوتونوز غالبا توسط جنس های کنه های سخت می‌تواند به انسان منتقل شود. انتقال توسط نیش کنه صورت می گیرد و علایمی مانند تب لکه ای کوه های راکی را نشان می‌دهد. انتقال به صورت مرحله ای بوده و در صورتی که کنه آلوده له شود و ریکتزیاها به چشم یا خراش‌ها مالیده شوند آلودگی منتقل می‌شود.

در بعضی مواقع توکسین‌هایی که توسط لارو و پوره‌ی کنه های نرم و سخت تولید می‌شود موجب فلج در پرندگان می‌شود. در رابطه با این موضوع، گونه های جنس Argsas بیشتر انگل پرندگان اهلی، وحشی و خفاش‌ها هستند اما دو گونه از آنها یعنی Argas persicus  و  Argas reflexus(کنه ماکیان) اغلب به انسان حمله می‌کنند. نیش کنه ماکیان باعث واکنش های آلرژیک با شدت متفاوت می‌شود که احتمالا شدت این تحریکات ناشی از پروتئین‌های ترشح شده از غدد بزاقی کنه است. همچنین این کنه باعث ایجاد واکنش های التهابی موضعی و شوک آنافیلاکسی می‌شود. از این جنس همچنین می‌توان به کنه Argas persicus یا کنه مرغی اشاره کرد که باکتری  Borrelia anserineو Aegyptianella pullorum را به عنوان عوامل بیماری‌زا به انسان منتقل می‌کند.

این عوامل به ترتیب باعث بیماری اسپیروکتوز و Aegyptianellosis، از شدیدترین بیماری های مهم صنعت طیور می‌شوند. بیماری اسپیروکتوز به طور کلی موجب تب، ضعف، کم شدن اشتها، اسهال و افزایش تشنگی می‌شود. علاوه بر این در آلودگی های شدید ناشی از این کنه، کاهش تولید مثل، کاهش بهره‌وری تخم مرغ و کشته شدن پرندگان مشاهده می‌شود. با توجه به نتایج آزمایشگاهی کنه های اکتوپارازیت باعث رسوب گلبول های قرمز خون می‌شوند. در آلودگی های شدید مرگ و میر ممکن است به 80 تا 90 درصد برسد. همچنین، عامل بیماری‌زا Borrelia burgdorferi که باعث ایجاد بیماری Lyme borreliosis می‌شود، ممکن است توسط کنه A. reflexus به انسان منتقل شود.

آلودگی به کنه ماکیانA.reflexus  در تمام فصول سال وجود دارد. همچنین آلودگی به این کنه در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی یا کوهستانی دیده می‌شود. به دلیل قابلیت قابل توجه این کنه در زنده ماندن بدون تغذیه بمدت چند سال(3تا 5 سال) حتی بعد از نابود کردن لانه کبوترهای آلوده باز هم می‌توانند به انسان حمله کنند و آن را نیش بزنند.

کنه های دیگری هستند که نیش آنها باعث واکنش‌هایی به جز فلج می‌شود. این کنه ها واکنش های التهابی که بلافاصله پس از فرو کردن نیش خود در پوست ایجاد می¬کنند موجب حالت تهوع، استفراغ و شوک می‌شوند. به عنوان مثال گونه‌هایی از جنس Argas  و Ornithodoros چنین واکنش‌هایی را ایجاد می‌کنند. همچنین بعضی از کنه‌های سخت با نیش زدن حیواناتی از قبیل گاو ، بره، خوک باعث می‌شوند که انسان‌ها با مصرف این گوشتهای آلوده‌ دچار حساسیت غذایی یا بیماری Alpha-Gal شوند. آلرژی غذایی (IgE) به طور کلی در دستگاه گوارشی و به صورت کهیر ظاهر می‌شود که می‌تواند تهدید کننده باشد.

در مواقعی که با کنه‌ها رو به رو می‌شویم چه راهکارهایی پیشنهاد می‌شود؟

• استفاده از ابزار مخصوص؛ مهم‌ترین کاری که بعد از مشاهده کردن کنه بر روی پوست خود باید انجام دهیم برداشتن آن با استفاده از ابزاری مانند موچین است. کنه را نباید فشار دهید که در این صورت ممکن است ناخواسته باعث وارد شدن بزاق بیشتر کنه به بدن شوید. کنه را حدالامکان باید به صورت مستقیم با یک فشار ثابت بدون این که آن را خم و یا پیچ دهید به سمت بیرون بکشید. در غیر این صورت ممکن است قطعات دهانی کنه در پوست باقی بماند و باعث عفونت های ثانویه شود.
• استفاده از حرارت؛ همچنین یکی از راه‌هایی که کنه را مجبور کنیم تا عقب نشینی کند نزدیک کردن شیئی داغ به آن است. به طور مثال نزدیک کردن ته سیگار روشن، باعث می‌شود کنه قطعات دهانی خود را به سمت عقب جمع کند. البته این راه امروزه به این دلیل که ممکن است کنه در هنگام تحریک،  بیشتر در پوست فرو رود توصیه نمی‌شود.
• استفاده از روغن و پارافین؛ جدا کردن کنه از روی بدن باید با احتیاط صورت گیرد. کنه‌ها را ممکن است با کندن از میزبان جدا کرد. اما این روش به ویژه درباره کنه‌های سخت همواره آسان نیست. مالیدن روغن کرچک، پارافین طبی، وازلین یا لاک ناخن منافذ تنفسی را مسدود می‌کند و مانع تنفس می‌شود. در نتیجه کنه به آهستگی میزبان را رها کرده و یا پس از چند ساعت به زمین می‌افتد.
• استفاده از نیتروژن مایع؛ به تازگی از نیتروژن مایع نیز برای جدا کردن کنه از روی پوست استفاده شده است. ابتدا می‌توانید با یک قلم مو یا اسپری کردن، مقداری نیتروژن مایع روی بدن کنه قرار دهید. پس از تماس کنه با نیتروژن، حدود 15 تا 20 ثانیه لازم است که با انقباض سریع بدن کنه، جدایی کامل و فوری کنه از پوست انسان اتفاق افتد.
• استفاده از مواد بیهوش کننده؛  یکی از موثرترین روش‌ها برای جداکردن کنه‌ها این است که آنها را با کلروفرم، اتر، اتیل استات، بنزن یا دیگر مواد بیهوش کننده آغشته و سپس با دقت آنها را از بدن جدا کنیم.

بعد از جدا کردن کنه از سطح پوست با روش های گفته شده باید محل گزش حتما با آب‌، صابون و الکل ضدعفونی شود.

پس از جدا کردن کنه هرگز آن را له نکنید چون ممکن است با این کار باعث آزاد شدن عوامل بیماری زا از بدن کنه شوید.

کنه ای که از پوست جدا کرده‌اید را به عنوان نمونه درون ظرف مناسب که حاوی الکل است یا درون یک کاغذ ضخیم قرار داده و آن را در صورت مشاهده علایم بیماری به پزشک خود نشان دهید.

کنترل این کنه‌ها مستلزم شناسایی دقیق گونه‌ها و اطلاع از زیست‌شناسی اختصاصی آنهاست زیرا گزینش روش مناسب کنترل، به روش زندگی و میزبان های مورد حمله‌ی کنه‌ها بستگی دارد. در رابطه با کنترل کنه‌ها از کنه کش‌های متفاوتی استفاده می‌شود. پایرتروئیدهای مصنوعی جز بی‌خطرین آفت کش‌هایی هستند که به طور گسترده در سمپاشی علیه کنه‌ها استفاده می‌شوند. همچنین از حشره کش فنیل پیرازول نیز به طور گسترده ای در برابر کنه‌ها استفاده می‌شود.

کنه کش‌ها می‌توانند به صورت اسپری، با استفاده از سمپاش های تحت فشار قوی یا دستی و یا با پودر تالک مخلوط شده و روی بدن دام پاشیده شود. از دیگر کنه کش‌ها می‌توان به کنه کش های سیستماتیک اشاره کرد که وارد خون میزبان می‌شود و از این طریق با تغذیه کنه باعث کشته شدن آن می‌شوند. آورمکتین Ivermectin روی کنه‌های خاص گاو به مدت 2 تا 3 ماه بهترین تاثیر گذاری را دارد. استفاده از ترکیباتی مانند هیدروکربن آرسنیک و آفت کش‌های کلردار به طور مداوم، آلودگی های زیست محیطی فراوانی را به همراه دارد.

یکی از راه های کشتن کنه‌هایی که بر روی بدن حیوانات هستند، فرو بردن دام در حمام کنه کش است. این کار به تنهایی موثر نبوده چون ممکن است کنه در گوش و یا زیر دم پنهان شده باشند و تخم‌ریزی کرده و تکثیر شوند. استفاده از کنه کش‌ها در فصل های بارانی بمنظور کاهش تکثیر کنه‌ها به کار برده می‌شود. سم پاشی یک بار در اول فصل و بار دیگر در پایان فصل برای کنه‌هایی که از سم پاشی اولیه جان سالم به در بردند انجام می‌شود. کنترل کنه‌ها با آفت کش های شیمیایی در یک زمانی بسیار محبوب  و تا حدی موفقیت آمیز بود اما به دلیل  اثرات مضری که آفتکش‌ها بر روی گوشت و شیر و محصولاتی که انسان‌ها استفاده می‌کنند می‌گذارند استفاده از آنها محدود شد. همچنین بر اساس گزارش های موجود کنه‌ها در برابر کنه کش‌هایی که حاوی موادی مانند لاکتون‌های ماکروسیکلیک، پایرتروئید مصنوعی، بنزن هگزا کلرید، کاربامات‌ها و ارگانوفسفات مقاوم شده‌اند. پس در سم پاشی علیه کنه‌ها خصوصا برای منازل اختلاط حشره کش ها و کنه کش های اختصاصی می تواند در منترل و از بین بردن که ها به علت خاصیت سینرژیستی موثرتر واقع گردد.

برای جلوگیری از این آلودگی‌ها و مقاوت کنه‌ها در برابر آفت کش‌ها از کنترل های بیولوژیک که بدون دخالت مواد شیمیایی است می¬توان استفاده کرد. از عوامل کنترل بیولوژیک می‌توان به شکارچیان طبیعی مانند سوسک‌ها، مورچه‌ها و عنکبوت‌ها و عوامل بیماری زایی باکتریایی و قارچی اشاره کرد. همچنین می‌توان از روش رهاسازی کنه‌های نر عقیم توسط تابش یا هیبریداسیون که باعث ایمن شدن میزبان در برابر کنه‌ها می‌شود استفاده کرد. امروزه از فرمون‌ها هم برای کنترل کنه‌ها استفاده می‌شود.

تحقیقات در مورد فرمون‌های کنه‌ها نشان می‌دهد که ترکیبی از فرمون و کنه کش به میزان قابل توجهی می‌تواند نسبت به کنه کش‌ها به تنهایی موثرتر عمل کند. زیرا در این روش کنه‌ها بعید است که در برابر فرمون‌های خودشان مقاومت نشان دهند. استفاده  از پاتوژن های قارچی و نماتد‌ها  به عنوان عوامل کنترل بیولوژیک کنه‌ها مورد بررسی قرار گرفته شده است. استفاده از قارچ Metarhizium anisopliae  باعث کاهش قابل ملاحظه‌ای در جمعیت پوره های کنه شده است.

تولید شده در واحد تحقیق و توسعه شرکت کنترل آفات ورسا صنعت سبز