پشه خاکی (Sandfly)  

پشه خاکی ها از رده حشرات، زیر رده بالداران، راسته دوبالان می باشند در این خانواده گونه هاي سه جنس لوتزومیا (Lutzomyia)، فلبوتوموس (Phlebotomus) و سرژنتومیا (Sergentomyia) از خون مهره داران تغذیه  می کنند. مهمترین آنها عبارتند از فلبوتوموس پاپاتاسی، فلبوتوموس آرژنتیپیس، فلبوتوموس سرژانتی

ریخت شناسی (مورفولوژی): 

پشه خاکی ها دوبالانی کوچک و خونخوار هستند به اندازه5/3-5/1 میلیمتر  به رنگ زرد روشن تا خاکستري با بدنی مودار و بدن حشره بالغ آن سه بخش دارد:

1-سر 2- قفس سینه 3- شکم

سر:

آنتن ها در هر دو جنس نر و ماده بلند، تسبیح مانند و از 16 بند پوشیده از موهاي انبوه تشکیل شده است. ضمایم دهانی کوتاه و نامشخص است که در حشره ماده براي خونخواري سازش یافته است و شامل یک جفت لب بالا و یک جفت آرواره بالا و یک جفت آرواره پایین یک هیپو فارینکس hypooharynx ( مجرای عبور ترشحات بزاقی) و یک لب زیرین گوشتالو می باشد. پالپها به طرف عقب برگشته و پر مو هستند. در ضمن پشه خاکي های بالغ داراي چشمانی به نسبت بزرگ و سیاه رنگ می باشند.

قفس سینه:

قفس سینه پشه خاکی ها  داراي یک جفت بال پوشیده از فلس و موهاي متراکم و داراي رگ بندي خاصی و سه جفت پاي بلند، لوله اي شکل، نازك و پوشیده از فلس می باشد.

بالها در طول استراحت به صورت ایستاده روي شکم قرار می گیرد نوك بال ها باریک و طرح آن بطورکامل از بال دیگر دوبالان متفاوت می باشد. نوك بال نیزه اي (lanceolate) است. بال ها همیشه با بدن زاویه 45 درجه می سازد و در هنگام استراحت به صورت v شکل در بالاي بدن نگه داشته می شود. بطورکلی بال فلبوتومینه ها به هنگام استراحت بصورت باز در بالاي بدن قرار می گیرد.

شکم:

شکم پشه خاکی ها متشکل از 10 حلقه است. انتهاي شکم در ماده ها گرد و در نرها به یک جفت چنگک مشخص منتهی می گردد.

زیست شناسی (بیولوژی):

پشه خاکی ها دگردیسی کامل دارند و داراي چهار مرحله تخم، لارو، شفیره و حشره بالغ می باشد، تخم هاي کوچک این حشرات در حدود 3/0 تا 4/0 میلیمتر بوده و کم و بیش بیضی شکل و بطور معمول به رنگ قهوه اي و یا سیاه رنگ هستند. پشه های بالغ در هر تخمگذاري 15 الی 100 تخم بصورت تک تک رها می کند، ماده ها تخم خود را در نقاط مرطوب مانند: شکاف سنگ فرشها، شکافها و سوراخهاي سطح زمین، ریشه خارجی درختان، شکافهاي موجود در کف طویله و مرغداریها، میان شاخ و بر گهاي ریخته شده قرار می دهند. هر چند تخم ها در آب قرار داده نمی شوند ولی به محیطی با رطوبت زیاد نیاز دارند در شرایط مطلوب تخم ها ظرف 6 الی 17 روز تفریخ می شوند.

همانطور که گفته شد پشه خاکی ها داراي دگردیسی کامل بوده و تخم ها پس از گذارندن دوره خود تبدیل به لارو می شوند. لاروها داراي 4 مرحله لاروي می باشند که پس از طی این دوره (21 الی 60 روز) که بستگی به شرایط محیطی دارد، تبدیل به شفیره و سپس (بعد از 7 الی 14 روز) بالغ می شوند.

لاروها بطور عمده از مواد آلی در حال پوسیدن تغذیه مینمایند. این مواد شامل قارچ ها، برگ هاي جنگلی، سبزي، مدفوع حیوانات و بدن درحال فساد بندپایان میباشد.

لاروهاي بطورکامل رشد یافته به طول 4 الی 6 میلیمتر بوده و داراي سر مشخص و سیاه رنگ، مجهز به آرواره هایی کوچک می باشد. بدن لارو بندبند و به رنگ خاکستري و یا زرد است. لاروها در انتهاي بدن خود مجهز به دو جفت موي بلند مشخص به نام ابریشم هاي مخرجی هستند که فقط در لارو مرحله 1، یک جفت ابریشم مخرجی وجود دارد.

چرخه زندگی پشه خاکی ها 30 تا 100 روز است و بستگی کامل به شرایط محیطی دارد. پشه خاکی های نر و ماده از شیره گیاهی تغذیه می کنند ولی ماده ها براي تخمگذاري و رسیدن تخم ها بایستی خونخواري کنند که این کار براي تأمین مواد غذایی پروتینی براي رشد تخم ها می باشد. پشه خاکی هاي ماده به علت دارا بودن ضمایم دهانی بسیار کوتاه قادر به گزش از روي لباس نبوده و نقاط کم مو و باز بدن را مورد گزش قرارمی دهند. میزبان این حشرات حیوانات اهلی، سگها، جوندگان اهلی و وحشی، مار، مارمولک و گاهی پرندگان می باشند. خونخواري به طور معمول محدود به شب و یا هنگام طلوع و غروب آفتاب می باشد.

خونخواري اکثر گونه هاي پشه خاکی معمولاً در خارج از اماکن انجام میشود پشه هاي بالغ پرواز ضعیفی دارند و بطور معمول از چند صد متري (حداکثر 2200 متر) اطراف محل زندگی خود دورتر نمی روند و پرواز جهشی و منقطع دارند. حداکثر ارتفاع پرواز پشه خاکی ها در کشور ما در شرایط آب و هوایی مناسب حدود 20 مترمیباشد. در هر بار پرواز بیش از نیم متر از سطح زمین بلند نمیشوند. باد از فعالیت پرواز و خونخواري این حشرات جلوگیري میکند و فقط در مواقع آرام بودن هوا از پناهگاه هاي خودشان خارج می شوند.

پشه خاکی هاي بالغ در طول روز بر روي سطوح و در محیطهاي محفوظ، تاریک و مرطوب استراحت می کنند. این محلها شامل لابلاي شاخه و برگ گیاهان در سطح زمین، لانه حیوانات، پرندگان و نقب های ( سوراخ ها) ایجاد شده توسط جوندگان، شکافها و سوراخ هاي درختان، شکاف و زیر تخته سنگ ها، داخل غارها، اماکن انسانی شامل زیر تخت ها، پشت کمدها، شکاف دیوارها، زیر زمین و سایر قسمتهاي سایه دار اماکن حیوانی شامل طویله ها و اصطبل ها می باشد.

تعداد گزش در محلهاي رشد و نمو پشه خاکی ها زیاد است. درمنطقه خوزستان براي فلبوتوموس پاپاتاسی (ناقل اصلی سالک روستایی) در روي کلنی جوندگان 120 گزش در ساعت گزارش شده است. پشه خاکی ها در هر نوبت نیم میلی گرم خون میخورند..

چرخه زندگی انگل در بدن ناقل و میزبان مهره دار:

زندگی انگل حداقل داراي دو مرحله اصلی است. یک مرحله لیشمانیایی و دیگري مرحله لپتومونایی ، در مرحله لیشمانیایی که به آن آماستیگوت می گویند انگل به صورت ارگانیسم فاقد تاژك آزاد با بدن گرد یا بیضوي و گاهی دوکی شکل است که در داخل سلول بیگانه خوا ر (ماکروفاز) پستانداران وجود دارد و اجسام لیشمن نامیده می شود.

مرحله لپتومونایی که به آن پروماستیگوت نیز میگویند  از تغییر شکل حالت لیشمانیایی بوجود می آید. در این شکل انگل تاژکی در قسمت قدامی خود دارد که این شکل انگل در دستگاه گوارش پشه خاکی و همچنین در داخل محیط کشت دیده میشود. آماستیگوت در دستگاه گوارش پشه به مرحله پروماستیگوت تبدیل می شود. پروماستیگوت با تقسیم بندي غیر جنسی دوتایی زیاد میشود و بعد از گذشتن 4 الی 18 روز تعداد آنها زیاد شده بطوریکه با گزش پشه خاکی ماده آلوده، این انگل به انسان سالم انتقالی می یابد و باعث بروز زخم سالک میشود. بطور کلی سالک به وسیله انواع پشه خاکی هاي آلوده به سه طریق زیر منتقل می شود:

1. انسان، پشه خاکی و انسان

2. حیوان، پشه خاکی و حیوان

3. حیوان، پشه خاکی، انسان و بالعکس

اهمیت پزشکی:

جدا از اهمیت پشه خاکی ها به عنوان ناقلین بیماري، این حشرات ممکن است مشکلاتی جدي ولی محدود به نقاطی خاص در رابطه با فعالیت خونخواري خود ایجاد کند. نیش حشرات ممکن است در بعضی از افراد حساس باعث تحریکات شدید و بطور تقریبی غیرقابل تحمل شود.

بیمارهاي منتقل شونده توسط پشه خاکی ها عبارتند از:

1. (Leishmaniasis)  لیشمانیوز
2. (Bartonellosis)  بارتونلوسیس
3. تب پاپاتاسی یا تب پشه خاکی یا تب سه روزه (Sandfly fever)

لیشمانیوز:

لیشمانیوزها در اغلب نقاط جهان وجود داشته و از بیماري هاي مشترك بین انسان و حیوان بشمار می آید که به وسیله انگل هایی از جنس لیشمانیا (Protozoa: Trypanosomatidae) ایجاد میشوند و بطور انحصاري توسط پشه خاکی ها منتقل میشوند. بیماري لیشمانیوز در انسان به چهار فرم: جلدي، مخاطی جلدي، جلدي منتشره و احشایی بروز داشته و در ایران بصورت هاي زیر گزارش شده است:

1- ضایعات پوستی (سالک)

2-ضایعات احشایی (کالاآزار)

3- جلدي مخاطی

لیشمانیوزجلدي (سالک):                                          

سالک در فارسی به معناي بیماري سال است ، یعنی این بیماري در طی کمتر از یک سا ل خوب میشود.

دو نوع سالک وجود دارد: نوع شهري و نوع روستایی که از نظر ناقل و تظاهرات بالینی داراي تفاوتهایی هستند.

روشهاي انتقال لیشمانیوز جلدي (سالک):

عمده ترین روش انتقال سالک گزش پشه خاکی است ولی راه هاي فرعی دیگري شامل خاراندن زخم و انتقال مکانیکی توسط سایر بندپایان گزارش شده است.

سالک نوع شهري، نوع انسانی، نوع خشک :

Anthroponotic Cutaneous Leishmaniasis (ACL)) 

Urban Cutaneous Leishmaniasis

الف – ناقلین:

فلبوتوموس سرژانتی که در داخل اماکن به سر می برد این پشه خاکی در مرغداري ها، در لانه مرغها به وفور یافت می شود و به خون پرندگان هم علاقه زیادي دارد.

ب- مخزن بیماري:

مخزن اصلی بیماري، انسانهاي مبتلا به سالک می باشند ولی سگ هم به طور اتفاقی به بیماري مبتلا می شود.

ج- سیر بیماري:

پس از گزش پشه خاکی ماده آلوده و گذشت 2 تا 8 ماه در محل گزش برجستگی به رنگ قرمز ایجاد می گردد که کمی خارش دارد ولی فاقد درد می باشد. با گذشت چند هفته این برجستگی سفت میشود و اطراف آن ملتهب و به رنگ قرمز در می آید و بعد از 2 تا 3 ماه در روي برجستگی فرو رفتگی به عمق یک میلیمتر ایجاد می گردد که ترشحات زرد رنگی از آن به خارج تراوش و کم کم به صورت دلمه درمی آیند. به تدریج رنگ دلمه قهوه اي شده و سرانجام به صورت زخم سر باز در می یابد . این زخم داراي حاشیه نامنظم و برجسته است و اگر دلمه از روي زخم برداشته شود زخم داراي سطحی شفاف و قرمز رنگ می باشد که کف آن فرو رفته است، این زخم درد ندارد ولی گاهی داراي کمی خارش است.

د- فصل شیوع بیماري:

بیماري در تمام فصول سال شیوع داشته و تعداد زخمها بسته به تعداد گزش پشه خاکی اغلب 1 تا 2 زخم و گاهی بیشتر است.

سالک نوع روستایی، نوع حیوانی (زونوز)، نوع مرطوب :

ZCL) Zoonotic Cutaneous Lishmaniasis)

الف – ناقلین :

فلبوتوموس پاپاتاسی که بصورت اهلی و به فراوانی یافت می شوند.

ب- مخزن:

مخزن بیماري بطور عمده جوندگان صحرایی لانه عمیق بوده که از گیاهان کویري تغذیه کرده و تاکنون چهار گونه از آنها به عنوان مخازن اصلی بیماري شناخته شده اند (رومبومیس اپیموس، مریونس لیبیکوس، مریونوس هوریانه و تاترا ایندیکا)

ج- سیر بیماري:

پس از گزش پشه خاکی ماده آلوده و پس از چند هفته در محل گزش برجستگی جوش مانند: همراه با التهاب ایجاد می گردد که پس از گذشت  10-  14 روز به صورت زخم ظاهر میشود.  زخم به سرعت بزرگ و اطراف آن ملتهب و قرمز و پر خون می گردد و لبه هاي زخم بر جسته و داراي حاشیه است. این زخم با ترشحات چرکی توأم می شود زخم به سرعت بهبود می یابد ( 4 تا 6 ماه پس از شروع زخم).

د- فصل شیوع :

شروع بیماري از اول تابستان تا اوایل پاییز بوده و تعداد زخمها بسیار زیاد وگاهی تا 30 عدد میباشد

( لیشما نیوز احشایی (کالا آزار) Visceral Leishmanasis :

این بیماري به صورت تک گیر و پس از گزش پشه خاکی ماده آلوده ظاهر میشود و در مناطقی بصورت همه گیر مشاهده میگردد این بیماري بیشتر در اطفال دیده میشود.

الف – ناقلین:

فلبوتوموس ماژور، فلبوتوموس ونیونی، فلبوتوموس پرفیلیوي و تعدادي دیگر از فلبوتومو سها.

ب- مخازن:

سگ، شغال و گوشتخواران وحشی بیماري به صورت حاد در کودکان کمتر از دو سال و به صورت مزمن در سنین بالاتر مشاهده می شود. در نوع حاد بیماري با تب شدید و ناگهانی، استفراغ، بزرگی کبد و طحال، خونریزي زیر جلدي، کم خونی و انعقاد خون در عروق ظاهر میگردد.

در نوع مزمن تب به تدریج افزایش پیدا میکند و پس از 2 تا 4 هفته  دمای بدن 37 درجه میشود که به طور مجدد 2 تا 3 هغته بعد  عود میکند تب و لرز شدید و 1 روز در میان (شبیه مالاریا) و تب که بصورت خفیف ادامه می یابد، بزرگ شدن تدریجی شکم، رنگ پریدگی، تب شبانه، کم خونی، بیقراري، بی اشتهایی  ، خونریزي زیر جلدي و خونریزي دستگاه گوارش، یرقان، خشکی و ضخیم شدن و تیرگی پوست، نازك و کم پشت شدن موهاي سر، تورم اندام ها ، سو تغذیه ظاهر میگردد.

د – عوارض بیماري

خونریزي دستگاه گوارش و ریه ها، انعقاد خون داخل عروق، عفون تهاي شدید ثانویه

بارتونلوسیس (Bartonella) یا :Carrion’s disease :

عامل بیماري باکتري  bacilliformis Bartonella    بوده و ناقل آن گونه هایی از جنس Lutzomyia نام دارد.

تب پاپاتاسی یا تب پشه خاکی یا تب سه روزهSandfly fever) ) :

این بیماري در اروپا و آسیا توسط ( Ph. Papatasi) انتقال می یابد.  انتقال از راه تخم در این بیماري تب پشه خاکی یا تب 3 روزه به مدت 2 تا 4 روز و در برخی موارد طولانی تر در بیماران باقی می ماند. بیماري در منطقه مدیترانه، خاورمیانه و آمریکاي مرکزي شایع است.

پراکندگی پشه خاکی ها در ایران

بر اساس مطالعات و تحقیقات صورت گرفته حدود 60 نام علمی مختلف از پشه خاکی ها از ایران گزارش شده است. آخرین فهرست پشه خاکی های ایران 54 گونه را در بر می گیرد که شامل 31 گونه از جنس فلبوتوموس و 23 گونه از جنس سرژانتومیا است که در تمام استانها بسته به نوع گونه پراکنده هستند. اما در خصوص وجود برخی گونه ها در کشور اتفاق نظر وجود ندارد و یا نیاز به تایید آنها احساس میشود  و در نهایت 44 تا 45 گونه مورد تأیید است. اهمیت اصلی پشه خاکی ها  در مورد نقشی است که این دو بالان در انتقال لیشمانیوزها به انسان دارند که به کانون پشه خاکی ها  در ایران در قسمت اهمیت پزشکی اشاره شده است.

براي مبارزه با سالک و کنترل آن موارد زیر لازم است:

1- بیماري سالک را خوب و کامل بشناسیم.

2- عوامل مؤثر درگسترش آن را به تفصیل بدانیم.

3- از علل اهمیت کنترل آن آگاه باشیم.

4- با راههاي مبارزه و کنترل بیماري آشنا باشیم.

5- از اهمیت جلب همکاري هاي درون بخشی و برون بخشی در مبارزه با این بیماري و کنترل آن غافل نباشیم.

6- به ارزش تجربیات به دست آمده در این خصوص و نظر متخصصان امر و استفاده از آنها واقف باشیم.

7- قبل از اجراي عملیات، برنامه ریزي و برآوردهاي دقیقی بعمل بیاوریم.

8- در زمان مناسب اقدام به تأمین مواد و تجهیزات لازم براي شروع و اتمام عملیات بنماییم.

9- در نهایت دقت و طبق برنامه و در زمان مقرر اقدام به اجرا واتمام عملیات بنماییم.

10- در طول اجراي عملیات، نظارت، پایش و ارزشیابی را فراموش نکنیم.

11- در صورت لزوم، عملیات را براي دوره هاي مستمر و متوالی تکرار نماییم.

12- درصد نیل به اهداف از قبل پیش بینی شده را در راستاي کاهش تعداد موارد بیماري مد نظر داشته باشیم.

روش هاي مبارزه با پشه خاکی ها

حفاظت فردي:

یکی از ساده ترین و مؤثرترین روشهاي کنترل پشه خاکی ها و بیماریهاي منتقله توسط آنها، ایجاد محافظت فردي در مقابل گزش پشه خاکی ها است. این عمل از طریق نصب توري براي در و پنجره ها، هواکش ها وکانال ها، استفاده از پشه بندهایی با سوراخهاي ریز در مناطق آلوده، هنگام خواب در حاوي ترکیبات دي اتیل تولوآمید یا دي متیل (Repellents) هواي آزاد استفاده از پمادهاي دور کننده

فتالات در قسمتهاي برهنه بدن بخصوص در زمانهایی که حضور در فضاي باز در هنگام غرو ب یا طول شب اجباري است، انجام می گیرد. محافظت شخصی با دور کننده ها براي چند ساعت موثر خواهد بو د.

بعلت کوتاه بودن قطعات دهانی پشه خاکی ها پوشیدن لباس هاي مناسب و پوشیده نیز روش حفاظت مناسبی است.

روش هاي فیزیکی و مکانیکی یا روشهاي بهسازي محیط:

روشهاي حفاظت فردی در دراز مدت بسیار مفید، با ثبات و دایمی هستند ولی در عین حال روشهاي پر هزینه  بوده و انجام آنها در توان سازمانهاي دولتی و بودجه هاي بالاست.

ایجاد تهویه مناسب و برقرار کردن جریان به نسبت تند هوا توسط پنکه در بالاي درهاي ورودي یا روش دیگر استفاده از حشره کش هاي الکتریکی تولید کننده نور ماوراي بنفش و یا دستگاههاي گران قیمتی است که با ایجاد جریانهاي الکتریکی با ولتاژ بالا و کشنده براي حشرات آنها را از بین میبرند.

جمع آوري و دفع بهداشتی زباله، دفع زباله در ظروف در بسته و کیسه های پلاستیکی، جمع آوري و دفع صحیح و بهداشتی فاضلاب انسان و فضولات حیوانات اهلی بخصوص در مناطق روستایی (دامپروري و مرغداري ها) و نگهداري آنها در گودال ها و حوضچه هاي سرپوشیده به منظور تخمیر و پوسیدن مدفوع و بازیافت مدفوع بعنوان کود اقدامی بسیار مفید در جهت کاهش جمعیت حشرات بخصوص پشه خاکی ها محسوب می شود. ایجاد سیستم بیوگاز و استخراج گاز متان از تخمیر مدفوع یا پرکردن شکاف کنار پیاده روها وخیابانها وجمع آوري نخاله هاي ساختمانی روش دیگري براي کنترل پشه خاکی ها می باشد.

مبارزه زیستی:

مفهوم مبارزه بیولوژیک استفاده از عوامل بیماري زا و دشمنان طبیعی یک موجود به منظور از بین بردن و کنترل آن است.

مبارزه شیمیایی:

بهترین و مؤثرترین روش کنترل، سمپاشی های ابقایی است که به دنبال یا همراه آن در بعضی موارد Thermal fog و یا ایروسلهای سرد و یا سمپاشی هوایی (ULV) براي مناطق مسکونی نیز انجام میشود.

سمپاشی ابقایی اماکن داخلی:

سمپاشی منازل با حشره کش متداول ترین روش براي مبارزه با پشه خاکی هاي آندوفیل است که داخل خانه ها استراحت می کنند. در مورد لیشمانیوز پوستی شهري در ایران با توجه به اینکه ناقل بیماري (فلبوتوموس سرژانتی) اهلی است و اغلب در اماکن داخلی به سر می برد در زمان اپیدمی ها راه معمولی استفاده از حشره کش ابقایی است که به دلیل حساس بودن پشه خاکی ها  بطور کامل مؤثر است. در مورد سمپاشی دیوارها و سقف داراي اهمیت بسزایی میباشد و علاوه بر محلهاي سکونت داخلی افراد، کلبه ها و کپرهایی که اشخاص در فصل کاشت و برداشت استفاده می کنند و همچنین اصطبل ها و محل هاي نگهداري حیوانات را باید کمی قبل از شروع فعالیت پشه خاکی ها سمپاشی نمود که البته این امر بستگی به عادات ناقلین محل خواهد داشت.

بطور کلی باید تمام دیوارها و سقف ها را در مکانهاي انسانی زیر پوشش سمپاشی قرار داد مگر آنکه بعلت نوع عادت استراحت حشره ناقل، فقط سقف ها و قسمت پایین یا بالاي دیوارها را سمپاشی کرد. در نمونه اي از حشره کش هاي الکتریکی بعضی موارد قسمت هاي زیر مبل و کمدها و اثاثیه و پیش آمدگی ها یا هزاره ها و داخل دالانها و هشتی ها نیز سمپاشی می گردد. اگر هدف فقط سمپاشی علیه پشه خاکی باشد،کافی است که سرسراي ورودي و محل هاي خواب و مناطق اطراف درها و پنجره ها را سمپاشی کرد. پناهگاه هاي نزدیک حیوانات و نیز دیواره هاي سنگی و سایر محل های استراحت حشره در اطراف خانه ها نیز باید سمپاشی شوند.

باید بسیار دقت نمود که سمپاشی در داخل شکافها و درزها در مناطق مورد نظر بخوبی انجام شود. در شهرهاي بزرگ حاشیه شهرها را سمپاشی می کنند. در حال حاضر در دنیا از حشره  کش هاي گروه پیروتروییدها مانند آلفا سایپرمترین براي عملیات سم پاشی استفاده می کنند.

سمپاشی هاي فضایی:  در مناطق تجمع مردم مانند بازارهاي سرباز و مناطقی که پشه خاکی شایع و فراوان است، کاربرد بصورت سمپاشی زمینی توصیه می شود ولی در موارد مورد نیاز و با هماهنگی هاي لازم و اخذ مجوز از مراجع ذیصلاح، می توان کلیه شهر را زیر سمپاشی هوایی قرار داد.

استفاده از مواد آغشته به حشره کش (پشه بند، لباس، قلاده و پرده هاي آغشته به سم):

استفاده از پشه بندهاي پلی استر آغشته با سوسپانسیون 1 % دلتا مترین به مقدار 25 میلی گرم در مترمربع و کنستانتره امولیفیابل (مواد غلیظ امولسیون شونده) 25  EC=پرمترین به  مقدار 500 میلی گرم در متر مربع پشه بند استفاده از پرده هاي پلی استر آغشته به سوسپانسیون  5/2 لامبداسیهالوترین به مقدار 12 میلیگرم بر متر مربع یک روش تازه و نوین کاربرد موضعی حشره کش روي سگ ها می باشد که  در این روش حشره کش به میزان 8 ماه اثر بخشی و کارایی دارد. براساس مطالعات انجام شده استفاده از حشره کش دلتامترین بر روي قلاده سگها بقاي پشه خاکی ها و خونخواري آنها را به میزان بیش از 90% کاهش میدهد.

سمپاشی مخازن حیوانی :  فرو بردن و غوطه ورسازي سگها در حشره کشها (دلتا مترین 50ppm)   استفاده از آمیدکلوپرید ( 10 % وزن به حجم) میتواند بطور قابل توجهی گزش سگها را توسط پشه خاکی ها کاهش دهد و سگها را از ابتلا به عفونت حفاظت کند با توجه به اینکه در این روش درمان سگها باید بطور منظم تکرار شود  لذا کارایی و اثر بخشی حشره کش مذکور به مدت 2 الی 3 ماه خواهد بود.

ازحشره کش بصورت لوسیون در طول ناحیه میانی پشت و انتهاي گردن حیوان میتوان استفاده کرد.

انواع بیماري سالک: 

بیماري سالک به دو شکل زیر وجود دارد:

نوع شهري یا انسانی یا سالک خشک:

حدود 2 تا 8 ماه پس از گزش، برآمدگی قرمز رنگ و بدون درد در محل گزش پیدا شده و کم کم بزرگ و زخمی می شود. اندازه زخم چند میلیمتر تا چند سانتیمتر می باشد که بطور معمول در مناطق باز بدن مانند صورت، دست و پا دیده می شود. ضایعه به آهستگی و طی مدت 6 ماه تا یکسال بهبود می یابد که در صورت عدم درمان مناسب، در محل زخم یک جوشگاه فرو رفته و دایمی باقی می ماند که به زیبایی لطمه می زند. مخزن بیماري در نوع شهري انسان است و سگ نیز بطور اتفاقی مبتلا و میتواند  به عنوان مخزن عمل نماید.

نوع روستایی یا زونوز یا سالک مرطوب:

چند هفته پس از گزش پشه (بسته به تعداد محل گزش) زخمهاي متعددي در نقاط باز بدن که مورد گزش قرار گرفته اند ظاهر میشود ضایعات بطور معمول ترشح دار و مرطوب هستند و پس از 6-4 ماه  بهبود پیدا میکند و از خود جوشگاه آثار پوستی پایدار و نامناسبی به جای میگذارد . مخزن اصلی بیماري سالک روستایی جوندگان از جمله موش هاي صحرایی می باشند.

اهمیت مراقبت در بیماري سالک:

مراقبت این بیماري باتوجه به پیچیدگی اپیدمیولوژیک درحلقه انتقال این بیمار ي (وجود مخازن و ناقلین گوناگون) از اهمیت بسیار زیادي برخوردار می باشد که با تجهیز شبکه مراقبتی کارآمد و آگاهی سریع از وقوع موارد، بخصوص در نقاط عاري از بیماري می توان فرصت کافی برا ي آگاهی از وضعیت ناقلین، مخازن، طبقه بندي نوع بیماري که از الزامات اولیه تعیین راه صحیح مبارزه با بیماري است و همچنین در مورد نوع احشایی درمان به موقع و پیشگیري از مرگ و میر فراوان بیماري نقش موثری در مهار بیماري ایفا کرد.

روشهاي پیشگیري و مبارزه با بیماري:

1- حذف عوامل مساعد کننده:

بهسازي و ترمیم شکاف دیوارها در مناطق مسکونی و نگهداري دام و طیور

بهسازي کانال هاي روباز، دفع صحیح فاضلاب و نخاله های ساختمانی

جمع آوري و دفع صحیح و به موقع زباله هاي خانگی (استفاده از سطل زباله درب دار)

مبارزه با جوندگان و سگ هاي ولگرد

تخریب و تسطیح اماکن مخروبه و متروکه

2- محافظت در برابر گزش پشه خاکی:

نصب توري ریز بر روي پنجر ه ها و درب هاي ورودي

استفاده از پشه بند معمولی و بطور ترجیحی آغشته به حشره کش که براي مدت طولانی اثر آن  باقی می ماند.                       

استفاده از پمادها و مواد دورکننده حشرات هنگام استراحت و خواب در مناطق آلوده

پوشاندن زخم هاي سالک به منظور جلوگیري از آلوده شدن پشه خاکی های جدید و انتشار بیماري  به دیگران

3- سمپاشی:

با توجه به عوارض زیست محیطی سم و تأثیر کم آن در کنترل بیماري فقط در نوع شهري می توان در کنار دیگر اقدامات بهسازي و پیشگیري در شرایط خاص گاهی از این روش استفاده کرد. بطور معمول سمپاشی موجب مهاجرت پشه ها به مناطق مجاور و پیدا شدن انواع مقاوم ناقل می گردد و بهترین راه براي از بین بردن رشد و تکثیر پشه خاکی بهسازي محیط است.